PAL

Jordanus


Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Ser. n. 4265

Old shelfmarks Suppl. 4265
Scribe(s) Petrus Freylander
Short title Sammelhandschrift mit kosmographischen und astronomischen Texten
Century 16
Precise date 1518-9
Method of Dating d
Place of origin Wien
Language Latin
Subject 1 Astronomy, Astrology, Geography
Owner’s notes (265r) Sebastian Raufmann. (291r) Anno salutis 1518 Emi 6 nummis et compleui A magistro Sebastiano Rutsth mense Maio.
Previous owners 1905 vom Antiquariat Rosenthal (München) gekauft | Da eine Schrift des Wiener Gelehrten Sebastian Wunderl eingebunden ist und die Schrift des Schreibers, Petrus Freylander, in zahlreichen anderen Texten wiederkehrt, dürfte das ganze Buch aus dem Besitz Wunderls oder Freylanders stammen
Composite ms. Composite of 36 parts (manuscripts & printed)
Material Chart.
Height × width 207 x 157
No. of leaves 313
Cover Wiener oder Grazer Einband des 16. Jh.: Halblederband, Schweinsleder über Holzdeckeln, mit blindem Rollen- und schwarzem Stempeldruck. Um den Mittelstreifen, der mit phantastischen Seetieren gefüllt ist, läuft ein Rahmen mit Spiralranken. Am Vorderdeckel in zwei Querstreifen "ALBERTVS/MAGNVS". Zwei Messingschliessen an Lederbänden.
Condition (2-69) Lage a fehlt
Type of writing Deutsche spätgotische Eilschrift (Bastarda currens) des beginnenden 16. Jh.
Lineation Zeilenzahl wechselnd
Decorations Geographische und astronomische Federzeichnungen.
Marginal annotations Auch in den Druckwerken zahlreiche handschriftliche Anmerkungen
Printed catalogs Mazal & Unterkircher IV (1975) 132-9
Source Mazal & Unterkircher
Type of source cat.
Source’s source insp.
Work 1Title (standard) Notizen und Zitate
Contents (<in): a) Unterschied zwischen "abstrakt" und "konkret". b) Über die Enstehung von Fieber. c) Über die Ernährung des Baumes. d) Über die Unmöglichkeit, daß Gegensätzliches zugleich am selben Ort sein kann. e) Über Sinneseindrücke. (1r): a) Kaufvermerk "Constat 50 cr.". b) Griechisch-lateinisches Zitat (sehr fehlerhaft): "<edone adelphe estin elipe>. Voluptati soror est tristicies". c) Zitat aus Augustinus, De civ. dei XII. d) "Nos aper auditu, linx visu, simia gustu, vultur olfactu precedit aranea tactu" (Walther # 12243). e) Über Schlaf und Wachsein. f) Über den Wein. g) Sinnsprüche. (1v): a) "Silius: Explorant adversa viros perque ardua duco..." (2 Hexameter). b) "Erasmi Roterodami carmina, Que in scholam colericam pie posuit. Loquitur puer Jhesus. Non invenusto antiquitas enigmate" (7 Verse). c) Antonii Urcei Codri Distichon. Si cupis ornari virtutibus, Heliodore, vince animam et corpus, disce, stude, vigila." d) 2 griechische Sinnsprüche: "<doxa estin poli phila> + gloria est multi laboris" - "<Anechoy kai apechoy> parce et abstine". e) "Nota: Nux asinus mulier simili sunt lege creati: hec tria nil faciunt recti, si verbera cessent" (vgl. Walther # 12506; Walther, Proverbia # 19407). "Aliud: Non presepe bovem sed bos presepe requirit" (Walther, Proverbia # 18268, mit Variante "sequatur"; die Handschrift Ser. n. 4265 bei Walther genannt)
Item no. 1
Folio no. {in, 1r-1v
Work 2Author standard Albertus Magnus
Title (standard) Naturalia
Date & place Wien: Johannes Singriner für Leonhard Alantsee, 1514
Additional remarks Die Lage a fehlt.
Item no. 2
Folio no. 2-69
Glosses etc. (69r-v) zahlreiche handschriftliche Notizen; auf 69v: "Vita Alberti | Albertus cognomine magnus ordinis fratrum predicatorum episcopus ecclesie Ratisbonensis in Bavaria oriundus ex Laugingen ... in conventu suo Coloniensi in medio chori non sine opinione sanctitatis. Hec ex Cathalogo Illustrium virorum germanie Joannis Tritemij Abbatis Sphanhemensis etc."
Work 3Author standard Georg Peurbach
Title (standard) Institutiones in Arithmeticam (Nürnberg: Johannes Weyssenburger, 1513)
Item no. 3
Folio no. 70r-77v
Additional texts (74) Eigebundenes Blatt mit Handschrift "De radicum extractione in numeris cubicis"
Glosses etc. Zahlreiche handschriftliche Randbemerkungen. (70r) Notiz vom Jahr 1518 über die Lektüre des Algorithmus und biographische Daten über Peuerbach.
Work 4Title (standard) De algorithmi lectione
Incipit Quid mihi nunc tecum? Valeas, pharetrate Cupido, Verte procul faces, sancte cupido, tuas
Additional remarks Gedicht von 9 Distichen
Item no. 4
Folio no. 78r
Rubric Ad insignem adolescentem Albertum de Puecheim bohemum S. R. pro gratiarum actione de Algorithmi lectione.
Explicit hunc igitur chare ante alios Alberte sodales concilies magnis haustibus assidue.
Glosses etc. Am äusseren und unteren Rande von anderer Hand mathematische Aufgaben
Work 5Title (standard) Klassikerzitate
Contents a) "Iuvenalis Satyra sexta. Prestabat castas humilis fortuna latinas" (Iuv. Sat. VI, 287-295). b) "Claudianus in ruffinum li(bro) primo" (In Ruf. I, 102-108)
Item no. 5
Folio no. 78v
Work 6Title (standard) Mathematische und astronomische Notizen
Contents (79r) De progressione arithmetica et geometrica; (79v) Über Monatsnamen und über Tages- und Nachtlängen.
Item no. 6
Folio no. 79r-79v
Work 7Author standard Johannes Cusanus
Title (standard) Algorithmus linealis proiectilium de integris perpulchris Arithmetice artis regulis
Date & place Wien: Hieronymus Vietor und Johann Singriner, 1514
Additional remarks Mit Beigabe von Hermannus Buschius
Item no. 7
Folio no. 80-83
Additional texts (83v) Eintragung über Zeitmessungen ("Temporis species")
Work 8Title (standard) Computus novus et ecclesiasticus totius fere Astronomie fundamentum pulcherrimum continens (Wien: Johann Singriner, 1517)
Item no. 8
Folio no. 84-94
Glosses etc. Mit handschriftlichen Eintragungen
Work 9Author standard Marcus Antonius Coccus Sabellicus
Title (standard) De historia hebreorum sentencie (exc.)
Additional remarks Anthologie von Sentenzen
Item no. 9
Folio no. 95r
Work 10Author standard Ludovicus Bigus
Title (standard) Distichon
Incipit Qui nescit quo vita modo volat audiat horas, | quam sit vita brevis nos docet ille sonus
Additional remarks 2 Distichen
Item no. 10
Folio no. 95v
Explicit prestantis vite tempora scito rapi
Line drawings Federzeichnung "Rota ostendens motum solis per 12 signa zodiaci"
Work 11Title (standard) Astronomisches Lehrbuch
Contents (96r) Ciclus lunaris. Indicum (=Indiktion); (96v) Ciclus solaris, littera dominicalis; (97r) Typus totius universi (Aufbau des Kosmos); (97v) Universalis mundi machina; (98r) De natura 12 signorum; (98v) De quinque aspectibus planetarum; (98v-99v) De effectibus qui ex planetarum aspectu causantur; (99v) De solis et lune eclipsibus; (100r) Rota ad invendam primam coniunctionem; (100r-v) De kalendis, Nonis, Idibus; (100v) De radicum invencione; (101r-v) De quatuor complexionibus; (101v) De quatuor temporibus anni; (102r-v) De stellis; (102v) De distancia planetarum ab invicem; (103r) De dominio planetarum; (103r-v) De planetis quomodo a nativitate lune se regunt; (103v-104 v) De zodiaco notanda.
Incipit Ciclus lunaris est revolucio plurium annorum in quibus omnes permutaciones lune et diversitates ad pristinam revertentur
Precise date 1518
Method of Dating d
Subject 1 Astronomy
Item no. 11
Folio no. 96r-104 v
Explicit sunt autem 48 imagines in celo ex stellis fixis, 21 a parte septemtrionis, 12 in zodiaco, 15 a parte meridionale etc.
Line drawings Mit zahlreichen schematischen Federzeichnungen.
Work 12Title (standard) Ad modum componendi quadrantem
Incipit Cum vis componere quadrantem accipe tabulam planam de ligno vel metallo
Subject 1 Quadrant
Item no. 12
Folio no. 105r-107r
Rubric Ad modum componendi quadrantem quinque capitula.
Explicit (106r) deinde per se dies eleuetur in alium gradum.
Tables (106v) 5. Kapitel ist eine Tabelle
Line drawings (107r) Zeichnung des Quadranten
Work 13Author standard Georg Peurbach
Title (standard) Computus (exc.)
Incipit Peurbachius in suo computo. Quadragesima a numero dierum
Subject 1 Computus
Item no. 13
Folio no. 107v
Explicit De anno et eius varietate lege Macrobium li(bro) primo Saturnalium ca(pitulo) 8 et Ouidium primo fast(orum), Suetonium in cesare dictatore
Work 14Author standard Johannes Andreae
Title (standard) Probleme des "arbor consanguinitatis et affinitatis"
Contents (108r-v) Typi probleumatum in arboribus consanguinitatis, affinitatis et cog(nationis) spiritualis; (109r-110r) Super arbore affinitatis; (100v-111v) Ad arborem cognacionis legalis.
Incipit Omnis qui nascitur ex legittimo thoro habet 4 auos, 8 proauos, 16 abauos
Item no. 14
Folio no. 108r-111v
Explicit similiter filia spiritualis cum filio adoptiuo, in hoc concordant Bruno (?) et Hugo. (schematische Zeichnung)
Line drawings mit schematischen Zeichnungen
Work 15Author standard Cicero
Title (standard) Somnium Scipionis (Wien: Hieronymus <Vietor> für Leonardus & Lucas Alantsee, 1515)
Additional remarks mit Beigabe von Petrus Moravus de Radisch
Item no. 15
Folio no. 112r-117v
Glosses etc. mit handschriftlichen Notizen
Work 16Author standard Johannes de Sacrobosco
Additional names Georgius Purbachius
Title (standard) Opusculum de sphaera (Wien: Johannes Singriener für Lucas Alantsee, 1518)
Date & place Wien: Johannes Singriener für Lucas Alantsee, 1518
Additional remarks daran: Georgius Purbachius, Theoricae planetarum
Item no. 16
Folio no. 118r-191v
Glosses etc. Im ersten Teil des Druckes und auf der letzten Seite zahlreiche handschriftliche Eintragungen.
Work 17Author standard Johannes Andreae
Title (standard) Arbor consanguinitatis, affinitatis et spiritualis cognationis (Wien: Johann Winterburger, 1505)
Printed catalogs Langer-Dolch, Winterburger # 40
Item no. 17
Folio no. 192r-201v
Work 18Author standard Sebastian Wunderl
Title (standard) Cosmographia
Incipit (202v) Mundum figure spherice esse et itidem terram in illius medio
Precise date 1518
Method of Dating d
Subject 1 Cosmology
Item no. 18
Folio no. 202r-229v
Prolog Sum brevis et fateor, sed non tamen inspice vilis
Explicit in veri pastoris ouile tutissimum deueniant, deum optimum maximum Christum humani generis redemtorem cum summa sua salute recogniture.
Colophon Scripsi Anno salutis 1518 duodecimo kalen. Septem. quo die finitum est hoc opus a magistro Petro Freylander conuentore Burse agni Vienne.
Additional texts (229v) Notiz über den Unterschied zwischen Astronomie und Astrologie
Work 19Title (standard) Ad fabricationem horologiorum tam orizontalis vel plani tam verticalis vel muralis.
Incipit Pre requiritur eleuatio equatoris et equinoctialis aut poli
Item no. 19
Folio no. 230r-231r
Explicit reddendo singulis lineis suas horas quousque attingatur finis...
Math. drawings Darunter schematische Figur einer Sonnenuhr
Work 20Title (standard) Libellus horologiorum
Incipit Horologiorum autem solarium in quo umbilici solis quem gnomonem vocant umbra horas ostendit
Item no. 20
Folio no. 231v-233v
Rubric Libellus horologiorum tractans modum componendi diuersas horarum inscripciones cum 12 signis zodiaci.
Explicit (233r) incipiendo gradus polares alicuius regionis.
Tables (233r-v) Sequitur tabula regionum, provinciarum et oppidorum insigniorum Europe ad sciendum poli elevationem. (zweispaltig)
Work 21Title (standard) Regula ad fabricandum quadrantem
Incipit Protrahatur una linea in plano super duo puncta
Subject 1 Quadrant
Item no. 21
Folio no. 233v-235v
Rubric Regula ad fabricandum quadrantem.
Explicit (235r) salvator mundi cruci conclauatus est etc.
Line drawings (235v) schematische Zeichnungen
Work 22Title (standard) Composicio quadrantis noui
Incipit Est ergo quadrans quoddam instrumentum
Subject 1 Quadrant
Item no. 22
Folio no. 236r-241r
Explicit altitudo poli erit eiusdem regionis vel ciuitatis etc. vide figuram sequentem.
Tables Darunter eine Tabelle
Work 23Title (standard) Definitionen der mathematischen Wissenschaften (Mathematik, Arithmetik, Geometrie, Astronomie)
Incipit Mathematica est sciencia (getiglt continens) considerans quantitatem et solum formas
Item no. 23
Folio no. 241v-242r
Explicit planisperium quod astrolabium appellatur.
Work 24Title (standard) Astrologische Aufzeichnungen
Contents (242v) Signorum proprietates quas habent, cum luna in aliquo eorum versatur vel cum ipsum ascendens fuerit. (244r) Electa signa pro medicinis. - De dominio planetarum per singulos dies. (244v) Tabula gubernationis planetarum. (245r) Nota diversam esse horarum computationem...
Subject 1 Astrology
Item no. 24
Folio no. 242v-245r
Work 25Author standard Fulgentius | Honorius Augustodunensis
Title (standard) De imagine mundi
Contents Der Text umfasst - mit vielen abweichenden Lesarten - lib. I, cap. 1,3,5,6,8-21,22-31,32-33,34-36 (mit einem Einschub über den Oceanus aus 39 und 45).
Incipit Mundus dicitur quasi undique motus quia in perpetuo motu est
Subject 1 Geography
Printed copies Migne PL 172, 121 ff.
Item no. 25
Folio no. 245v-251r
Rubric Geographia Fulgencij sancti presbyteri.
Explicit que olim casu inventa postea quesita inveniri non potuit, ideo perdita dicta est etc.
Glosses etc. nach dem Explicit 4 Zeilen Nachtrag zum Kapitel, durch Asterisk gekennzeichnet
Work 26Author standard Joachim Vadianus
Additional names Dionysius | Herodotus | Plinius | Solinus | Strabo
Title (standard) Introductorium sive Epithome in geographiam
Incipit Geographia vocabulum vti pleraque alia quibus latini vtuntur
Precise date 1519
Method of Dating d
Subject 1 Geography
Additional remarks Bricht auf f. 264v unvollendet im "Titulus 26" (De Italia) ab; die Fortsetzung des Textes, durch ein Kreuz gekennzeichnet, befindet sich auf f. 309v-310r
Item no. 26
Folio no. 251v-264v, 309v-310r
Rubric Introductorium siue Epithome in geographiam hoc est terre descriptionem ex Plinio, Strabone, Dyonisio, Solino, Herodoto aliisque illustribus terrarum scriptoribus a D. Joachimo Vadiano excerptum.
Prolog Titulus primus in geographiam.
Explicit plinius ca. 7, li. 3 et hec de Europa etc.
Colophon Anno 1519 dominica letare in bursa liliorum.
Work 27Author standard Johannes Eck
Title (standard) Elementarius Dialecticae (Augustae Vindelicorum (Augsburg): Miller, 1517)
Additional remarks Mit Beigabe von Vitus Werler
Item no. 27
Folio no. 265r-290v
Additional texts (290v) lateinische handschriftliche Gedichte: a) "In laudem Bachi ab Aenophilo, S. R. raptim facetum. | Huc venias, quicumque meri consortia queris, | nunc canimus laudes, sacre Hiache tuas | ... | arripit et toto proluit ora mero." (7 Distichen). b) "Epitaphium Illustris Regis Ungarie Matthie. | Mathias iaceo rex hac sub mole sepultus, | Testatur vires austria victa meas. | Terror eram mundi, metuit me cesar uterque, | Mors potuit tantum sola nocere mihi."
Glosses etc. Geringfügige handschriftliche Anmerkungen, unvollständige Verse und Notizen.
Scribbles Federproben und Kritzeleien
Work 28Additional names Joachim Vadianus | Ulrich Faber
Title (standard) Parvulus Philosophiae naturalis
Date & place Wien: Johann Singriener, 1516
Additional remarks Mit Beigaben von Joachim Vadianus und Ulrich Faber.
Item no. 28
Folio no. 291r-304 v
Glosses etc. Sehr viele marginale und interlineare handschriftliche Notizen
Line drawings (304 v) Zeichnung eines "caput phantasticum", eines Kopfes mit Angabe der Lokalisation von Sinneszentren und Gehirnfunktionen.
Work 29Title (standard) Principia geometrica
Incipit Geometria est sciencia magnitudinis numerabilis formarum
Subject 1 Geometry
Item no. 29
Folio no. 305r-306v
Rubric Principia geometrica.
Explicit Polimetria est qua corporis soliditas vel crassitudo deprehenditur.
Work 30Title (standard) Baculus Jacob
Incipit Accipiatur baculus cuiusvis longitudinis quem in partes equales diuidas
Item no. 30
Folio no. 307r
Rubric Baculus Jacob.
Explicit dextrorsum et sinistrorsum protendantur etc.
Work 31Author standard Andreas Perlachius
Title (standard) Collectanea super Almanach
Incipit Almanach arabicum, diale diurnale latinum, Ephemerides grecum, est liber in quo acta de die in diem describuntur. Nota. Quilibet planeta, eciam quodlibet zodiaci signum quandam habet conuenienciam
Precise date 1519
Method of Dating d
Subject 1 Almanac
Item no. 31
Folio no. 307v-309r
Rubric A magistro Andrea Perlachio Stiro super Almanach collectanea 1519 die Iouis ante Esto mihi.
Explicit ante meridiem subtrahendo, post meridiem vero addendo.
Work 32Author standard Martin Edlinger
Title (standard) Collectanea super parvulo philosophiae
Incipit Movens extrinsecus quod est extra rem
Incipit 2 Ars est recte quodcumque faciendi aut cognoscendi vsu precepione ac imitatione acquisita promptitudo
Precise date 1519
Method of Dating d
Additional remarks Überschrift, Text auf f. 310r und erste Zeile auf f. 310v gestrichen.
Item no. 32
Folio no. 310r-311r
Rubric (-Collectanea quedam super paruulo phi(losophi)e a m(agist)ro Martino edlinger die Iouis ante Inuocauit 1519-)
Work 33Title (standard) Que sub zodiaci signis Regiones site sunt.
Incipit Sub V germania et presertim Sueuia Brittania Bohemia
Item no. 33
Folio no. 311v
Explicit Sub )( septemtrionis partes inter Italiam et terram sanctam, Alexandria, Mare arabicum, Rhotomagus, pars francie et omnia loca circa maria etc.
Work 34Title (standard) Über die Bestimmung des Planeten der einzelnen Menschen
Incipit Si planetam hominis practicare volueris pone primo nominis matris eius primam litteram
Subject 1 Astrology
Item no. 34
Folio no. 312r
Additional texts Im Text abschliessend das Majuskelalphabet mit 23 Buchstaben. Darunter Notiz über die Zugehörigkeit von Farben und Metallen zu den einzelnen Planeten.
Work 35Title (standard) Horologium manuale
Incipit Pollex ostendas, index quintam tibi signat
Printed catalogs Nicht bei Walther.
Additional remarks 6 Hexameter
Item no. 35
Folio no. 312v
Explicit solis ad occassum reliquas tibi colligas horas.
Glosses etc. Mit kommentierenden Bemerkungen versehen.
Blank leaves 313r
Work 36Title (standard) Epitaphium für Sigismund von Hernerstein (d. 1566)
Incipit Cuius ob industriam diuus Maximilianus Caesar eum sibi in familiarem ac consiliarum ascuit
Precise date 1566 (p)
Method of Dating e
Additional remarks Späterer Nachtrag
Item no. 36
Folio no. 313v
Explicit vitam obiit die mense Anno ab Incarnatione salutis (Datum fehlt!).
Work 37Title (standard) Notiz über das "continuum"
Incipit Quod continuum sit diuisbile in spacia diuisibilia
Item no. 37
Folio no. }in
Explicit corrumpi ut est motus tempus etc.
Additional texts Notiz: "Tante magnitudinis cerasia comedi die veneris post penthecostes festum in oppido Styrie Gracz" (wohl um 1519). Einige Federproben und getilgter Vermerk des späten 16. Jh. (über die Anfertigung des Einbandes?) "Hanns Rueffner ist des schullmaysters schwager hab sein (?) Bit (?) das puch zusam g(e)punnt (?)."
Illustrations Ein Paar Kirschen in roter Federzeichnung.