PAL

Jordanus


Lüneburg, Ratsbücherei Lüneburg, Misc. D 4º 46

Short title Liber de astronomia
Century 14 in.
Place of origin Lüneburg (?)
Previous owners Franziskanerkloster St. Mairen, Lüneburg
Material Membr.
Height × width 210 x 150
No. of leaves 87
Gatherings VI + (VI-1) + IV + 2 VI + (VII-1). Wortreklamanten am Lagenende der /lagen 1,3 und 7
Cover Glatter Schweinsledereinband mit Pergamentrücken (14. Jh.); sehr starke Eichendeckel: 215 x 155; eine Schließe; an der oberen Stehkante des Hinterdeckels fehlt Beschlag; 4 Doppelbünde, Randverstärkungen, Kapitale; lederne Blattweiser am Vorderschnitt zur Kennzeichnung der Haupttexte. Als Deckspiegel Pergamentblätter 2 Antiphonale des 13. Jhs. (Textura); Vorderdeckel: mit fünfzeilig notierten Neumen über gesamtem Text; Hinterdeckel: Text mit Linien, ohne Neumen. Auf dem Vorderdekcel Pergamentstreifen mit der Aufschrift: Liber de Astronomia (Textura, 14. Jh.); darunter Pergamentschildchen: R 8 (14. Jh.; wie bei Ms. Misc. D 4º 10)
No. of hands 1 Hand
Type of writing auf 61r-62va Notula, sonst Bastarda textualis, meist sehr sorgfältig geschrieben
No. of columns 2 Kol. (1r-43v, 55r-87v), 1 Kol. (44r-54v)
Width of columns (1r-43v, 55r-87v) 160-5 x 50-5 mm.; (44r-54v) 160 x 95-100 mm.
Lineation 38-50 Zeilen (zweispaltig) und 36 Zeilen (einspaltig); Tintenliniierung.
Initials etc. Rote Haupt- und Zwischenüberschriften; einfachere rot-schwarze Text-Initialen, einfachste rote Kapitel-Initialen oder Majuskeln; rote Paragraphenzeichen, Unterstreichungen; Strichrubra; reichliche Rubrizierung in den Zeichnungen und Tabellen
Printed catalogs M. Wierschin, Handschriften der Ratsbücherei <I> (1969) 76-81
Publ. descriptions Gebhardi, Collectanea, 1. Teil, S. 548: 4º 62; Zinner, Aus alten Hss., 43
Other notes Die Texte 1. bis 7, dieser Hs. entsprechen den Nrr. 11.-18 der Wiener Hs. 5239 (Tabulae, S.70f.). Text 10. dieser Hd. = Text 19., Texte 12-15. = 20-23, Text 17. = Text 24. des gleichen Wiener Kodex. Eine Abhängigkeit der beiden Mss. ist deshalb möglich.
Source Wierschin (1969)
Type of source cat.
Source’s source insp.
Work 1Author standard Johannes de G.
Title (standard) Computus novus philosophicus
Incipit Cum sit intencio ostendere falsitatem kalendarij nostri et dare viam oer quam possit verificari
Publ. descriptions ChevalierBB, 2424
Additional remarks Text mit reichlich Tabellen - sofern für bestimmte Jahre stets mit 1273 beginnend und 4 Zeichnungen der Mond- und Sonnenbahnen. Der Verfassernamen ist vom Schreiber der Hs. teilweise getilgt worden (vgl. Expl.); gleichartige Rasuren auf Bl. 12v, 13r, 18v, 19r etc. Von den beiden bekannten Parallelhss. schreibt die Wiener (Tabulae, IV, 5239, 12r-28v; gleiches Inc. und Expl.) den Text Sacrobosco zu, die Hannoversche Hs. überliefert anonym. Da es in dem Lüneburger Text heißt (2ra): Anno domini 1273 fundata est haec scientia und die Tabellen mit dem Jahr 1273 beginnen, kommt Sacrobosco als Autor nicht in Frage (+ zwischen 1244 und 1256). Es dürfte sich um die Bearbeitung eines seiner Computi handeln. (Gebhardi (s.o.) gibt - in Anlehung an Bl. 63r, vgl. Inc. des Textes 14. - einen Magister et Archiepiscopus Cantuariensis (Canterbury) als Verfasser an.
Item no. 1
Folio no. 1ra-18vb
Rubric Incipit Conputus philosophicus. compositus per fratrem Johannem ordinis fratrum Minorum nostra
Explicit et si qua sunt alia in hoc libri pretermissa per se poterit invenire.
Colophon Explicit.Explicit conpotus nouus philosophicus compositus per fratrem johannem de Gu ...
Additional texts (18vb, 19r) auf das Expl. folgen 2 nachgetragene Tabellen zur Zeitberechnung von gleicher Hand
Tables reichlich Tabellen - sofern für bestimmte Jahre stets mit 1273 beginnend
Math. drawings 4 Zeichnungen der Mond- und Sonnenbahnen
T & K TK 342, 1906
Work 2Author standard Robertus Grosseteste
Additional names Alfraganus | Alkindi | Haly
Title (standard) De impressionibus aeris seu De prognosticatione
Incipit Ad prenotandam veram aeris dispositionem futuram propter diversitatem motuum superiorum necesse est
Publ. descriptions L. Baur, R. Grosseteste, bes. 50*ff. und 72*ff.: Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters IX (1912); ChevalierBB, 3995; Hellmann, Wettervorhersage, 175f.; S.H. Thomson, Grosseteste, 103f.; Thorndike, History II, 445f.
Printed copies L. Baur, in: Beiträge d. Philosophie d. Mittelalters IX (1912) 41-51
Additional remarks Carmody schreibt den Text Alfraganus zu; weitere Zuschreibungen in den Hss.: Haly und Alkindus (vgl. TK 57)
Item no. 2
Folio no. 20ra-22ra
Explicit se aspexerint et sint in signis aquosis.
Tables 2 Tabellen
Math. drawings 1 Zeichnung (Tierkreiszeichen, Planeten)
T & K TK 57
Work 3Author standard Guillelmus de Moerbeka
Additional names Hippocrates
Title (standard) Astrologia Hyppocratis
Incipit Dixit ypocras Non est medicus qui astronomiam nescit nec aliquis <com>mittat se in manus illius qui non est medicus perfectus
Publ. descriptions ChevalierBB, 1961; Thorndike, Janus 49 (1960) 104 ff.; Bull. Hist. Med. 15 (1944) 201 ff.
Printed copies Auszüge von Thorndike, Janus 49 (1960) 104 ff.
Additional remarks Es handelt sich um die Übersetzung eines pseudohyppokratischen Traktats zur medizinischen Astrologie, der in 3 Fassungen - von Moerbeke, Petrus de Abano und anonym (s.u.) Überliefert ist.
Item no. 3
Folio no. 22va-25ra
Rubric De egritudinibus cognoscendis secundum ypocratem
Explicit et si fortuna eam aspexerit vivet / sin autem morietur / Explicit.
Colophon Expl. tractatus qui in libro ptolemei repertus est qui arthaba intitulatur.
T & K TK 919 (Non est ...)
Work 4Author standard Gordianus
Title (standard) Computus
Incipit Ut testatur augustinus quattuor sunt in domo dei
Publ. descriptions ChevalierBB, 1836-7; LThK 4 (1960) 1056
Additional remarks Pseudo-Gordianus; es bleibt offen, ob die Zuschreibung St. Gordianus (4.Jh.) oder Gordianus Romanus (6 Jh.) meint.
Item no. 4
Folio no. 25ra-42rb
Rubric Incipit conputus magistri Gordiani doctoris
Explicit Qui sine principio fuit. est et erit sine fine Amen ... Et unum munus det scriptorum deus unus. amen.
Colophon Expl. conputus magistri Gordiani.
Additional texts Nach dem Expl. sind von gleicher Hand einige Zeilen Merkregeln zur Zeitrechnung nachgetragen: Quot dies sint in quolibet mense; u.ä.
Tables 5 Tabellen
Math. drawings 5 Zeichungen
T & K TK 1624
Work 5Author standard Johannes de Garlandus
Title (standard) Computus metricus vel Granarium computi
Publ. descriptions L.J. Paetow, Morale Scolarium of J. of G. <Memoirs Univ. Calif. IV,2> (Berkeley 1927); Thorndike, History III, 176 ff.
Item no. 5
Folio no. 42ra-43rb
Rubric Incipit granarium conpoti
Explicit Linum subsequitur indictio que renovatur. | Per veterum sagacitatem qui mira subtilitate distinctiones temporum penes motum solis et lune considerabant
Additional texts (Am Schluß) ein Notula-Nachtrag (15. Jh., 19 Zeilen): versus magistri johannis de sacro pusco (Sacrobosco) De termino septuagesime inveniendo ...
T & K TK 1033
Work 6Title (standard) Cisiojanus
Incipit Cisio/ianus/epyphani/pan.igin./oc.
Publ. descriptions Abdruck eines Cisiojanus bei Grotefend I, 24 f.; Walther, 140, #2808
Additional remarks Versus memoriales computationis. Zur Berechnung der Kirchenfeste, nach Monaten gegliedert; ohne Kommentar; gegenüber Grotefend, Thorndike und Walther (s.u.) abweichendes Inc.; mit den üblichen, willkürlichen Silben-Einschiebseln (vgl. Grotefend; s.u.)
Item no. 6
Folio no. 43va-b
Explicit /io (überschrieben: hannis)/pu/thome.sol.
T & K TK 226
Work 7Author standard Johannes de Sacrobosco
Title (standard) De sphaera
Incipit Tractatum spere in 4 capitula distinguimus ... Spera igitur ab euclide sic describitur
Publ. descriptions ChevalierBB, 2424; Thorndike, Sphere of Sacrobosco (1949)
Item no. 7
Folio no. 44r-54r
Rubric Incipit textus spere communis
Explicit aut deus nature patitur aut mundi machina dissolvetur.
Colophon Expl. textus spere communis. Amen.
Glosses etc. (44-46) ausführliche Randglossen des Schreibers
Math. drawings 2 astronomische Zeichnungen im Text; 3 nach dem Expl.
T & K TK 1524 (Sphera igitur), 1577
Work 8Author (ms.) Henricus de Bren(a)
Author standard Henricus de Brienne
Title (standard) De virtue lunae
Contents Halbseitige Zeichnung über die Einflüsse der Mondkonstellationen auf den menschlichen Körper mit vorausgestellter Benutzungsanleitung; an der Zeichnung (links): Hanc figuram composuit frater henricus de bren ordinis fratrum Minorum.
Incipit Ad sciendum in quo signo sit luna omni die/hec figura cum magna diligencia est collecta
Item no. 8
Folio no. 54v
Explicit in eodem signo lunam esse cognoscas.
Work 9Title (standard) Computus paschalis
Contents Tabelle mit kurzer Benutzungsanleitung
Item no. 9
Folio no. 55r
Blank leaves 55v
Work 10Title (standard) Commentarius in sphaeram Johannis de Sacrobosco
Incipit Quoniam ut testatur aristoteles in principio de anima Omnium rerum
Publ. descriptions ChevalierBB, 2424; Thorndike, Sphere of Sacrobosco (1949) 33 f.
Additional remarks Der Kommentar bezieht sich auf Text 7
Item no. 10
Folio no. 56ra-61ra
Rubric Incipit expositio textus spere
Explicit dyonisius ariopagita ... factus est episcopus et demum martirizatus migravit ad cristum Qui vivit et regnat etc. expl.
Additional copies Wien 5239, 64r-70r (Tabulae, IV, S.70; mit gleichem Inc. und Expl.)
Work 11Title (standard) Axiomata mathematica et physica
Incipit Nota tomus continet XV milia Dcxxv Miliare habet stadia viij
Item no. 11
Folio no. 61ra
Explicit sed supererunt 12.
Work 12Title (standard) Notula et compositio monochordi
Incipit Figure monocordi vel note sunt iste
Item no. 12
Folio no. 61rb-va
Rubric Compositio monocordi
Explicit in monocordum non dividunt.
Colophon Expl. notula et compositio monocordi
Additional copies Wien 5239, 70r-v (Tabulae, IV, 70)
Work 13Author standard A. de Colonna | Aegidius Romanus
Additional names Aristoteles
Title (standard) Physionomia
Incipit Cum in virtute superiorum et incorruptibilium corporum iste mundus inferior gubernetur
Publ. descriptions ChevalierBB, 1790 f. (Gilles Colonna); LThK I (1957) 193
Additional remarks Kommentar zu Aristoteles; hier anonym überliefert
Item no. 13
Folio no. 61vb-62va
Rubric De effectibus signorum et planetarum
Explicit transferat mentem suam.
Colophon Expliciunt causalitates et effectus signorum et planetarum
T & K TK 308
Work 14Author standard Johannes Peckham
Title (standard) De sphaera
Incipit Corporum mundanorum principalium numerum et figuram
Publ. descriptions Thorndike, Sphere of Sacrobosco (1949) 445-450; ChevalierBB, 3560; Thorndike, History II, 629
Item no. 14
Folio no. 63ra-72rb
Rubric Incipit Spera composita per fratrem johannem de pechhano ordinis fratrum minorum Magistrum theologie et Canthuariensem archiepiscopum et primatum anglorum
Prolog Incipit spera fratris Johannis pechani.
Explicit veniam petens sicubi defeci.
Colophon Expl. tractatus de spera/ domini et fratris johannis ordinis fratrum Minorum Magistri theologie et Canthuariensis Archiepiscopi floris totius cleri
Math. drawings (nach dem Expl.) eine halbseitige Zeichnung der Sphärenkonstellation
T & K TK 268
Work 15Author standard Robertus Grosseteste
Title (standard) Sphaera
Incipit Intencio nostra est in hoc tractatu describere figuram machine mundane
Publ. descriptions L. Baur, in: Beiträge der Geschichte d. Philosoph. d. Mittelalters IX (1912), 10-32; bes. 60*ff.; S.H. Thomson, R. Grosseteste,(Cambridge 1940), S.115 (nennt 4 Frühdrucke); ChevalierBB, 3995f.
Item no. 1551 72va-76vb
Rubric Incipit tractatus de spera / domini Linkoniensis <Lincoln> Episcopi
Explicit distat ab ea quam quantitate duorum semydyametrorum scilicet solis et lunae amen.
Colophon Expl. tractatus spere Linchoniensis.
Additional texts (Nach dem Expl.) von gleicher Hand ein Nachtrag (1/2 Spalte) über Eigenschaften und Einflüsse der Planeten
Blank leaves 77r
T & K TK 763
Work 16Author standard Robertus Grosseteste
Title (standard) Kalendarium et canon
Incipit Ad habendum (!) noticiam huius kalendarij Sciendum quod 19 littere alphabeti
Publ. descriptions A Lindhagen, Arkiv för Matematik, Astronomi och Fysik II,2 (1916) 15-41; L. Baur, Beiträge der Gesch. d. Phil. d. Mittelalters 9 (1912) 10-32; S.H. Thomson, R. Grosseteste (Cambridge 1940), 106 f.
Additional remarks Der Canon-Text wird mit mehreren Inc.-Varianten überliefert. Er umfaßt 1/2 Seite. Ihm folgen Tabellen ohne Text.
Item no. 16
Folio no. 77v-83v
Rubric Canon super kalendarium magistri Roberti Episcopi Linchoniensis
Explicit et 48 minuta et habebis semper propositum.
T & K TK 40,41,55
Work 17Author standard Johannes de Sacrobosco
Title (standard) Algorismus de integris
Incipit Omnia que a primeva rerum origine processerunt
Publ. descriptions ChevalierBB, 2424; Thorndike, Sphere of Sacrobosco (1949) 3
Item no. 17
Folio no. 84ra-87vb
Rubric Incipit Algorismus
Explicit et hec de radicum extractione dicta sufficiant tam in numeris quadratis quam cubitis.
Colophon Expl. algorismus
Additional texts (nach dem Expl., 87ra) Nachträge von 2 Händen: a) Vierzeiler (vom Schreiber der Hs.): Conceptum semen sex ... conducit ad ortum (TK 1550, Walther # 3083); b) Sechszeiler (von einer Hand des 15. Jhs.): versus Est aries minuendo ... bona la <libra> sa<sanus> (TK 505; Walther # 5598)
Additional copies Lüneburg, Misc. D. 2º 13, 60r-67r
T & K TK 991