PAL

Jordanus


Paris, Bibliothèque Nationale, Lat. 10266

Old shelfmarks (Ir, s.18) 32; (Ir) CIII; (Ir) Suppl. lat. 135
Century 15
Precise date 1464, 1467, 1470, 1479, 1486, 1494
Method of Dating d
Language Latin
Previous owners Arnauld de Bruxelles (s.15); Abbé Colot (s.18); 1753 à la Bibliothèque du roi
Material Chart.
Format Moyen format
Height × width 275 x 202
No. of leaves 213
Numbering ff. ant. (Arnaud de Bruxelles) <1> 1-10 <1> 11-70 <1> 71-147 133-144 <16> 145-179 (foliation ici appliquée; deuxième foliation (133-179) distinguée par un *); ff. ant. (Arnaud de Bruxelles) à l'encre rouge <177> 216-250
Watermarks (1-10, 45-59) Lunettes; (12-28) Monts dans un cercle (voisin de Briquet 11870); (29-42) Fleur (voisin de Briquet 6340); (61, 65-71) Pince; (62, 75) Lettres N et S surmontées d'une couronne (pas dans Briquet); (80-88) Lettre N (Briquet 8430); (92-101, 127-147, 145*-168*) Huchet; (104-123) Tête de boeuf (voisin de Briquet 14329); (133*-143*) Couronne (du type de Briquet 4775-4788); (144*^1-144*^16) Oiseau dans un cercle (intermédiaire entre Briquet 12204 et 12205); (169*-177*) Oiseau (Briquet 12147)
Cover Reliure époque Restauration; titre du dos: "De composition. instrument. astronomic."
Printed catalogs Delisle, L.: Inventaire des manuscrits conservés à la Bibliothèque Impériale sous les n^os 8823-11503 du fonds latin, in: Bibliothèque de l'École des Chartes 23 (1862), 504
Publ. descriptions Poulle, Emmanuel: La bibliothèque scientifique d'un imprimeur humaniste au XVe siècle. Catalogue des manuscrits d'Arnaud de Bruxelles à la Bibliothèque Nationale de Paris (Genève 1963), 24, 29, 30, 61-72 | Poulle, Emmanuel: Un constructeur d'instruments astronomiques au XVe siècle Jean Fusoris (Paris 1963), 84 A.2 | Thomson, Ron B.: Jordanus de Nemore: Opera, in: Mediaeval Studies 38 (1976), 122, 135 | Zinner, E.: Aus alten Handschriften. Bericht der Naturforschenden Gesellschaft Bamberg 39 (1964), 9
Source Delisle 23 (1862) | Poulle (1963)
Type of source art. | cat.
Work 1Additional names Arnaud de Bruxelles
Title (standard) Table de la première partie (1-147) du manuscrit
Contents Donnant, outre les titres, les incipits et les renvois aux fol.
Additional remarks Par Arnaud de Bruxelles
Folio no. Ir
Blank leaves Iv
Work 2Title (standard) De compositionibus instrumentorum astronomicorum
T & K TK 402, 1163, 1469
Work 3Title (standard) Compositio et utilitates quadrantis veteris
Incipit Quadrantis noticiam habere affectantes, breviter in tribus sint contenti videlicet in eius compositione materiali et eius divisione generali et ex ipsius practica manuali
Folio no. 1r-3r
Rubric De formatione quadrantis ad sciendum cum eodem horas diei et plures alias utilitates.
Explicit multiplica igitur latitudinem per puncta abscisa et productum divide per 12, etc.
Tables Avec tables
Math. drawings Avec figures
T & K TK 539 (?)
Work 4Title (standard) Rota astrologica
Incipit Pro confectione instrumenti ad fleubotomiam valentis, in quo verus locus solis et medius motus lune
Folio no. 3v-4r
Rubric Ad conficiendum speram seu tabulam in qua quis poterit videre qualitates signorum pro medicinis sumendis et pro fleubotomia, gradum solis in signis zodiaci et diem mensis ac locum seu medium motum lune.
Explicit qui menses ordinantur sub gradibus signorum prout in tabula infrascripta describuntur.
Math. drawings Avec figure
Blank leaves 4v-5v
Work 5Title (standard) De compositione astrolabii
Incipit Cum astrolabium componere velis, accipe tabulam spericam in omni parte bene planatam
Folio no. 6r-8r
Rubric De compositione astrolabii.
Explicit et ubi abscindit diametrum aec fac punctum f super quo fac pedem dyametri.
Blank leaves 8r-10r, 10'r-v, 11r-v
Work 6Author standard Andalo di Negro
Title (standard) Planispherium
Incipit Astrolabium est pars spere depresse et in forma rotunda in plano extensa
Folio no. 12r-18r
Rubric Incipit tractatus de compositione astrolabii, et primo quid sit astrolabium, deinde ymaginationes et considerationes quas habuerunt compositores, postea vero quomodo et qualiter debeat componi.
Explicit si in astrolabio descripti sunt almucantarath 90.
Math. drawings Avec figure; (18v, 19r) Figures d'astrolabe ébauchées
Work 7Author standard Andalo di Negro
Title (standard) De compositione astrolabii
Incipit Si astrolabium facere volueris, primo et ante omnia fac tabulam illius magnitudinis
Printed copies Ferrara 1475 (Klebs, 63)
Folio no. 19v-28v
Rubric Qualiter astrolabium componi debeat.
Explicit cadit in dicta linea, ille est locus ubi debet poni stella illa.
Tables Avec tables
Math. drawings Avec figures
Work 8Author standard Andalo di Negro
Title (standard) De utilitatibus astrolabii
Contents (29r-36r) Usages astronomiques; (36r-39v) Usages géométriques
Incipit Nomina instrumentorum astrolabii sunt hec, primo est anulus sive armilla suspensoria ad capiendas altitudines
Printed copies Ferrara 1475
Folio no. 29r-44v
Rubric Incipit practica astrolabii, et primo de nominibus partium instrumenti.
Explicit (39v) et quod exierit divide per rimam et exibit altitudo reo mensurande.
Other passages (...) (36r) radiatio opposita et aspectus oppositus sunt idem. | De operationibus scale altimetre quadrantis in astrolabio descripti. Ad sciendum opera scale quadrantis qui in dorso astrolabii describitur (...)
Additional texts (39v-44v) Quelques chapitres d'usages, dont certains figurent dans l'édition de 1475, avec la partie des usages astronomiques; à propos de l'un d'eux, tables des coordonées géographiques de 58 villes
Work 9Title (standard) Utilitates astrolabii spherici
Incipit Licet Costabenluce in suo tractatu de spera pluribus utilitatibus docuit uti quam Johannes Hispalensis in tractatu de astrolabio
Folio no. 45r-49v
Explicit et sic spera habet locum pro universo mundo sine addito, quod dictum fuit in principio.
Work 10Title (standard) Constructio equatorii (inc.)
Incipit Cum delectabile sit homini plurimumque perutile corporum supracelestium habitudines
Folio no. 50r-51r
Rubric De faciendis intrumentis (!) necessariis astrologo ad mensurandum.
Explicit una cum regula ita quod rotela et hec armilla sint cum (...)
Blank leaves 51v-52v
Work 11Author standard Profatius Judaeus
Title (standard) Quadrans novus
Incipit Cum stellarum scientia sine congruis instrumentis minime compleatur, ideo professores eius addiderunt
Date & place 1301
Printed copies Boffito, G./Melzi d'Eril, C.: Il quadrante d'Israele di Jacob ben Machir ben Tibbon (Firenze 1922)
Folio no. 53r-63r
Rubric Incipit tractatus quadrantis novi compositus a magistro Prefatio (sic!) Hebreo anno dominice incarnationis 1288 et correctus ab eodem anno Domini 1301. Deo gratias.
Explicit (62r) in profundo cognitio proportionis ad putei totius quantitatem diffinita est.
Colophon Explicit tractatus utilitatum novi quadrantis compositus per magistrum Profatium principem Judeorum apud Montepessulanum correctus anno Domini 1301.
Additional texts (62r-63r) Capitulum ultimum in titulum compositionis novi quadrantis. Describamus circulum abcd super centrum e et eum dividemus (...) ultimo firma volvellam in centro gracili a cameris; et faca erit compositio.
Blank leaves 63v
Work 12Author standard Johannes Simon de Zelandia
Title (standard) Speculum planetarum
Incipit Ad utilitatem communem studentium in astrologia et specialiter medicorum quibus astrologie scientia quam plurimum est necessaria
Folio no. 64r-69v
Rubric Incipit speculum planetarum editum ab egregio artium doctore Johanne Symonis de Zelandia per quod loca planetarum faciliter sciuntur. In nomine Dei misericordis, amen.
Explicit unde patet ipsum hoc modo perpetuam habere veritatem, de qua laudetur veritas eterna.
Colophon Et in hoc finitur speculum planetarum editum a subtilissimo artium doctore magistro Johanne Symonis de Zelandia de Alemania. Scripta Neapoli die 18 februarii 1470 incompleto per Arnaldum de Bruxella.
Work 13Title (standard) Quadrati geometrici compositio et ultilitates
Incipit Si quadratum geometricum componere velis, accipe instrumentum ligneum vel eneum
Folio no. 69v-72v
Explicit (72r) quia quinque ad quatuor est proportio sesquiquarta.
Tables (72r-v) Tables; (73r) Deux tables pour la construction de cadrans solaires, l'une pour la latitude de 41° 40', l'autre pour celle de Nuremberg
Math. drawings Figures
T & K TK 584, 1457
Work 14Title (standard) Anulum horarium
Incipit Accipe primo tabulam cupream vel argenteam aut auream equaliter
Folio no. 73v-74r
Rubric Ad faciendum anulum cum quo singulis diebus et horis possis videre cum radiis solis altitudinem eius et horas diei tam ante quam post meridiem.
Explicit aliter fiat ut superior linea quia alias falleret, item latitudo anuli erit 22 gr.
Blank leaves 74v-75r
Work 15Title (standard) Instrumentum azimuth sive quadrans gnomonicus
Incipit Paretur igitur linea lapdea aut erea vel de quacumque materia
Folio no. 75v-76r
Rubric Ad faciendum quoddam instrumentum cum quo linea meridyana invenitur que alio nomine cenith meridyanum nuncupatur.
Explicit unde figuretur in preseneti facie subsequenter.
Math. drawings Avec figures
Work 16Title (standard) Quadrans simplex
Incipit Quoddam ligneum ereum aut ferreum instrumentum quod valet multum
Additional remarks Ad capiendas altitudines
Folio no. 76v
Rubric Aliud instrumentum ad capiendum solis altitudinem et stellarum fixarum in nocte et ad observacciones faciendas eorundem quotiens volueris stellato noctis coelo.
Explicit et hic prenominati quadrati talis demonstretur et figuretur in plano.
Math. drawings Avec figures; (77r) figures ébauchées d'instruments astronomiques, non identifiables
Blank leaves 77v-78v
Work 17Title (standard) Constructio zodiaci in rethe astrolabii
Contents Résumé du chapitre sur la construction de l'araignée du traité d'Andalo di Negro (cf. même manuscrit, f.26v-28r), qui emploie la même méthode de graduation
Incipit Cum volueris facere rethe astrolabii fac circulum qui tangat circulum cancri
Folio no. 79r-v
Explicit et accipe ascensiones correspondentes cuilibet gradui zodiaci et illas quere in limbo, etc.
Work 18Title (standard) Tractatus geometrie practice
Incipit Quamvis altimetrie tres sint partes, una de mensuratione altitudinum
Additional remarks L'instrument utilisé dans cette géométrie pratique est l'astrolabe et non, comme il est usuel, le quadrant
Folio no. 80r-89v
Rubric Altimetre scale terminos declarare.
Explicit et similiter de vegete et de omnibus ut patet in figura e; super quadrante veo magis particulariter de mensuris loquar.
Colophon Laus Deo. Explicit. 1464 mensis novembris, 1 hora, 17 sabbato. Therami, 28 decembris ante diem 1467.
Blank leaves 90r-91v
Work 19Author standard Hermannus Contractus
Title (standard) De mensura astrolabii
Incipit Hermannus Cristi pauperum piisime (sic!) et philosophie (sic!) tironum asello
Printed copies Drecker, J.: Hermannus Contractus über das Astrolab, in: Isis 16 (1931), 203-12
Folio no. 92r-97v
Rubric Abbreviatio astrolabii.
Work 20Title (standard) De utilitatibus astrolabii
Incipit Igitur perfectis omnibus que ad compositionem astrolapsi pertinent, nunc ad ea pro quibus comprehendendis per intellectum factus est verba vertamus
Folio no. 98r-102v
Explicit minue altitudinem arietis de 90 et quod remanserit erit latitudo regionis, et hec latitudo loci in quo fueris de linea equinoctiali. Expeditum est.
Blank leaves 100v-101r
Work 21Title (standard) Brevissima compositio astrolabii (inc.)
Incipit Fac tabulam quadrilateram trium palmorum saltem
Folio no. 103r
Explicit in sequenti versus sinistram scribe 10 et procedas (...)
Work 22Author standard Raimundus Massiliensis
Title (standard) Tractatus de compositione et utilitatibus astrolabii
Contents (104r-113v) De compositione astrolabii; (113v-120v) De utilitatibus astrolabii
Incipit Vita presentis indutias silentio preterire nullum extimans fore consilium, presertim cum plerosque aliquid
Publ. descriptions Poulle, E.: L'astrolabe médiéval d'après les manuscrits de la Bibliothèque nationale, in: Bibliothèque de l'École des Chartes 112 (1955), 88-9
Folio no. 104r-120v
Rubric Qualiter astrolabium componi debeat, quod necessarium ad faciliorem introductionem eorum que necessaria sunt circa iudicia futurorum eventuum.
Explicit quod si pauciores fuerint longitudinis cubiti aut plures, da eis quod competens videtur secundum premissa.
Other passages (...) (113v) quod nobis supervacaneum per omnia fore videtur, presertim cum intrinsecus necessario fieri debeant. De hiis que per astrolabium fiant dicturi, quoniam ipsorum eorum que per astronomicam doctrinam fieri (...)
Math. drawings La place a été prévue pour les figures, qui n'ont pas été exécutées
Blank leaves 121r-125v
Work 23Author standard Johannes Hispalensis | Messahala
Title (standard) Compositio et utilitates astrolabii
Contents (126r-138r) Compositio astrolabii; (139r-147r) Usus astrolabii
Incipit Scito quod astrolabium est nomen grecum
Printed copies Gunther, R.T.: Chaucer and Messahalta on the astrolabe (= Early science in Oxford Bd. 5) (Oxford 1929), 195-211, 217-31
Folio no. 126r-147r
Rubric Sequitur alio compositio astrolabii bona que est Messalahat ("que est Messalahat" a été ajouté ultérieurement par Arnaud de Bruxelles).
Explicit fuerit comparatio punctorum ad 12 talis est comparatio stature tue ad totam planiciem.
Other passages (...) (138r) hoc modo facies ceteras latitudines regionis eiusdem tabule si Deus voluerit. | (139r) Sequitur usus astrolabii utilis valde. Et cum volueris scire gradum solis (...)
Math. drawings La place a été prévue pour les figures, qui n'ont pas été exécutées
Blank leaves 138v, 147v
Work 24Author standard Jordanus Nemorarius
Title (standard) Planispherium
Incipit Speram in plano describere est singula puncta eius in plano quolibet ordinare
Printed copies Ziegler, J.: Sphaerae atque astrorum coelestium ratio, natura et motus (Basel 1536), 275-94
Folio no. 133*r-141*r
Rubric De compositione seu descriptione spere in plano secundum egregium mathematicum Jordanum et dicitur planispherium.
Explicit ergo punctum m opponitur puncto v per dyametrum in spera.
Colophon Explicit planispherium Jordani. 4 idus januarii 1479.
Additional texts (141*r) Note sur la projection stéréographique d'un type voisin de celle de la saphea, inc.: "Supponimus in compositione astrolabii (...)"
Math. drawings Avec figures
Work 25Title (standard) Constructio stellarum in rethe astrolabii
Incipit Sit circulus abcd divisus in 360 partes equales, in quo sint dyametri ac, bd secantes se
Additional remarks Il n'est pas certain que cette note fasse partie, telle qu'elle, d'un traité d'astrolabe: sa rédaction introduit en effet des questions, qui, dans un traité de construction de l'astrolabe, ont ailleurs leur solution.
Folio no. 141*v-143*r
Rubric Modus seu canon per quem omnes ymagines celi, stelle fixe et signa zodiaci in plano constituti seu describi possunt in una vel in duabus figuris seu superficiebus rotundis et planis.
Explicit isto etiam modo poteris scire locum cuiuslibet planete, cognita longitudine et latitudine eius.
Colophon Finis.
Math. drawings Avec une figure
Blank leaves 143*v-144*v
Work 26Author standard Bonetus de Latis
Title (standard) Anulus astronomicus
Incipit Non est gloria sicut gloria noticiam habentis
Printed copies Paris 1500 (Klebs, 874.29) | Roma 1493 (Klebs, 197)
Folio no. 144*^1r-144*^12r
Rubric Boneti de Latis hebrei medici provenzalis anuli per eum compositi super astrologiam utilitates incipiunt.
Explicit que sunt errata latino, lex hebrea michi est, lingua latina minus.
Colophon 1494, 10 julii, Neapoli, copiata ex impressa Rome.
Work 27Title (standard) Utilitates Jacob baculi ad geometriam practicam pertinentes
Incipit Si vis baculum Jacob artificialem conficere, accipe virgam longitudinis duarum ulmarum vel unius
Folio no. 144*^12v-144*^15r
Explicit debemus computare tot quartalia quot habemus scopas in profunditate.
Colophon Finis.
Blank leaves 144*^15v-144*^16v
Work 28Author standard Accursius de Parma | Johannes de Harlebeke
Title (standard) Astrolabii spherici compositio et utilitates
Contents (145*r-153*v) Compositio instrumenti; (153*v-163*r) Utilitates instrumenti
Incipit Totius astrologie speculationis radix et fundamentum eius etiam prolixitatis immensitas
Date & place 1303
Folio no. 145*r-163*r
Rubric In nomine domini nostri Jesu Christi. Incipit tractatus de spera solida sive astrolabio sperico compositus anno Domini 1303.
Explicit et quoniam de mensuris tractare non est presentis intentionis hic sub laude Dei hunc tractatum fieniemus.
Colophon Finis.
Other passages (...) (153*v) et per hanc armillam suspendetur cum necesse fuerit; eritque in hoc compositio ipsius instrumenti completa. Explicit compositio instrumenti. Incipit 2^a pars huius libelli videlicet de utilitatibus generalibus huius instrumenti. Capitulum primum. Et postquam auxiliante Deo scripsimus ea que ad compositionem huius instrumenti (...)
T & K TK 140, 498, 723
Work 29Title (standard) Algorismus minutiarum physicarum
Incipit Cum multos de numeris tractatus vidisses nec in illis opus numeri vel operis materiam
Publ. descriptions Saxl, F.: Catalogue, 390
Folio no. 163*v-166*r
Explicit omnis etenim numerus eius numeri radix est, qui toto se distat ab ipso quoto loco ipse distat ab unitate sicut binarius quaternarii.
T & K TK 148
Work 30Author standard Robertus Anglicus
Title (standard) Tractatus quadrantis (frag.)
Incipit Si igitur vis scire altitudinem alicuius rei
Printed copies Tannery, P.: Le traité de quadrant de maitre Robert Anglès, in: Notices et extraits des manuscrits de la Bibliothèque nationale 35.2 (1897), 593-632 (auch in: Mémoires scientifiques 5, 149-89)
Additional remarks Paragraphes 49-85, 87 de l'édition de Tannery
Folio no. 166*v-170*r
Rubric De altimetria et primo de altitudine inaccessibili. Dicendum est de mensurationibus et primo de mensuratione rerum altitudinum.
Blank leaves 170*v
Work 31Title (standard) Commentarius tractatus astronomie (frag.)
Incipit In Isahac est cum noctibus suis iste vero exposuit dicens que est inter diem jomin et noctem eius, etc. Per diem intelligit tempus quod est ab ortu solis
Folio no. 171*r-176*r
Rubric Capitulum decimum de cognitione diversitatis dierum.
Explicit et considerabimus quot tempora equationis, quibus celum mediatur id est que considerantur in circulo directo id est meridionali sint coram ipsis etc. Totum vero quod sequitur usque ad finem capituli planum est.
Colophon Finitus II kalendas januarii 1486.
Additional texts (176*r) Répertoire de constantes astronomiques, inc.: "Distancia ecentrici solis a centro terre, 2° 15' (...)" | (176*v) Bref canon, inc.: "Divisio sinus secundi maxime declinationis per sinum primum cuiuslibet gradus quarte circuli erit prima (...)" | (176*v) Bref canon, inc.: "Equationem dierum quolibet die sine tabula invenire; minue medium motum solis (...)"
Blank leaves 177*r-179*v