PAL

Jordanus


Città del Vaticano, Codices Palatini Latini, Pal. Lat. 1356

Short title Quadriviumshandschrift
Century 12-16
Place of origin Southern Germany (ältere Teile aus dem Raum bayerisch Schwaben: Diözese Augsburg)
Language Latin
Previous owners Ulrich Fugger, s. Verzeichnis seiner Bücher: Pal. lat. 1921, 60v "Dimensio vniversi orbis à Julio Caesare, Marco et Anthonio consulibus facta zum theil uff perment zum theil uff papier geschrieben ... in bretter gebunden."; dieser Eintrag wird von P. Lehmann (Fuggerbibl. II, 504) zu Unrecht auf Pal. lat. 1357 (s. d.) bezogen, eine reine Pergamenthandschrift, in der die "Dimensio universi orbis" unter anderen Texten am Schluß der Handschrift zu finden ist.
Composite ms. 8 parts
Material Membr. et Chart.
No. of leaves 158 + I
Numbering ff. (s.17) 1-159
Condition Feuchtigkeitsschäden
Publ. descriptions L. Bethmann, "Dr. L. Bethmanns Nachrichten ...", Archiv der Gesellschaft für ältere dt. Geschichte (Hg.: A. G. Pertz) 12 (1874), 350 f.; Bannister 18, # 55; (Einband) Schunke II^2, 877
Source Ludwig Schuba
Type of source ts. cat.
Source’s source insp.
Work 1Century 16
No. of ms. part I (1-17)
Material Chart.
Type of writing Cursiva formata
Lineation 20 lines
Initials etc. Titel in Auszeichnungsschrift
Work 2Author standard Julius Honorius
Title (standard) Cosmographia
Incipit Omnis orbis peragratur per sapientissimos et electos viros
Subject 1 Geography
Printed copies A. Riese, Geographi latini minores (1878) 21-54 (Rezension B mit Hinweis auf diese Hs. S. 54)
Folio no. 1r-16v
Rubric Incipit dimensio vniuersi orbis a Julio Caesare, Marco et Anthonio consulibus facta
Colophon Explicit chosmographia Julii Caesaris atque Marci et Anthonii consulum. <Telos>
Work 3Century 11/12
Place of origin Southern Germany (Schwäbisches Allgäu)
No. of ms. part II (18-26)
Material Membr.
Numbering ff. ant. 133-136, 138-148
Binding leaves (vor 26r) einliegender Pergamentstreifen mit Text (s.12)
No. of hands 1
Type of writing Minuskel
Lineation 36-39 lines
Initials etc. Textanfänge mit Majuskeln vor der Textspalte
Work 4Author standard Gerlandus
Additional names Beda | Walther von Dillingen
Title (standard) Computus
Incipit Superioris (inter lineas: lege presentis) igitur pagine ratio hec est
Subject 1 Astronomy
Publ. descriptions Sarton I, 758; Haskins, Studies 85 f.
Additional remarks Walther von Dillingen (1133-1150 Bischof von Augsburg)
Folio no. 18r-26v
Rubric Saepe uolumina domini Bede de scientia computandi replicans
Explicit que omnia leuiora erunt per digitos et articulos computanti.
Additional texts (26r, Nachtrag) "Anno MCXXXIV incarnationis domini indictione XII. VI. kalendis nouembris dedicatum est hoc (inter lineas: scil. Magni) templum a Walthero uenerabili Augustensi episcopo." | (vor 26r einliegender Pergamentstreifen, s.12) Lat. u. griech. Namen der Tierkreiszeichen (signa zodiaci); zur Chronologie (Alter der Schöpfung): "secundum hebraicam veritatem - secundum septuaginta interpretes ... Colliguntur autem omnes anni a creatione primi hominis usque in septimum annum Ludowici imperatoris ... Humilitas et superbia radices virtutum scil. uitiorum."
Tables (23v) Dionysische Ostertafel (Lunarzyklen 1082-1575, die Zyklen 1576-1618 wurden abgeschnitten)
T & K TK 1430.11, 1546.1
Work 5Author standard Beda | Gordanus
Title (standard) Über Indiktionen und Epakten
Subject 1 Astronomy
Additional remarks Papst Paschalis II (1099-1118)
Folio no. 26v
Other passages (26v unten) Hinweis auf Paschalis II: Ex quo dominus crucifixus fuit usque ad secundum Paschalem, qui nunc est, fluxerunt IXC anni (1090) secundum catalogum paparum
Work 6Century 13/II
No. of ms. part III (27-79 <93 ?>)
Material Membr.
Gatherings Lagenreklamanten
Type of writing Littera textualis
Lineation 27-29 lines
Decorations Zeichnungen zum Text
Marginal annotations Randglossen mit Versen (s.13, 15)
Work 7Author standard Johannes de Sacrobosco
Title (standard) Algorismus
Incipit Omnia que a primeua rerum origine processerunt
Subject 1 Math.
Publ. descriptions Sarton II, 617 ff.; Cantor II, 87-91
Folio no. 27r-34v
Explicit tam in numeris quadratis quam in cubicis.
Colophon Explicit algorismus.
Additional texts (34v) 3 Verse: "Septem sunt spere quas sic poteris retinere ..."
Math. drawings (34v) Rota sphaerarum: elementorum, planetarum, firmamenti et primi mobilis
Additional copies Pal. lat. 1353, 64r-67v; 1377, 47ra-50vb; 1383, 1r-21v
T & K TK 991.1
Work 8Author standard Johannes de Sacrobosco
Title (standard) De sphaera
Incipit Spera sic describitur ab Eudide (!): Spera est transitus
Subject 1 Astronomy
Publ. descriptions Sarton II, 618
Printed copies L. Thorndike, The sphere of Sacrobosco and its commentators (1949)
Folio no. 35r-49v
Prolog Tractatum de spera quatuor capitulis distinguimus
Colophon Explicit spera.
Math. drawings (47v, 48v, 49r) Figuren zum Text
Additional copies Pal. lat. 1377, 51ra-58rb
T & K TK 1577.12, 1524.5, 1525.4
Work 9Author standard Johannes de Sacrobosco
Title (standard) De computo ecclesiastico
Incipit Compotus est scientia considerans tempora
Subject 1 Astronomy
Publ. descriptions L. Thorndike, The sphere of Sacrobosco, 6 ff.; Sarton II, 618
Folio no. 50r-79v
Explicit Gloria cui nomen dederat diuina Johannes / Annuat hic nobis huius sic carpere fructum / Ecclesie Christi quod nos hinc fructificemus. Amen.
Colophon Explicit compotus.
Additional texts (56r, 59r, 63r, 67v f.) Merkverse zum Computus
Line drawings (51r, 57r) die sich in den Schwanz beißende Schlange als Symbol der Zeit; dazu: "Qui fluxit serpens anus ego sum. Sic sol circuit, in quo quidem status est nam temporis idem.
Math. drawings Figuren zum Text: (61r) Cyclus solaris; (62v) Windrose mit Zuordnungen zu Lebensaltern, Elementen, Säften; (65v, 77r) Rota aurei numeri et cyclorum clavium epactarumque
Blank leaves 80-93
T & K TK 243.1
Work 10Century 12
No. of ms. part IV (94-98, 98a, 99-116)
Material Membr.
Binding leaves (101-102) eingeschobenes Doppelblatt; (103) eingeschobenes halbes Blatt
Type of writing Minuskel
Lineation 44 lines
Initials etc. Randtitel; unverzierte Großbuchstaben vor den Zeilen
Decorations Schemazeichnungen
Marginal annotations Nachträge (s.12)
Work 11Author standard Gerbertus
Title (standard) De utilitatibus astrolabii
Incipit Quicumque astronomie peritiam discipline
Subject 1 Astronomy
Publ. descriptions L. Thorndike, Hist. I, 698 n. 6
Printed copies Migne, PL 143, 390-404 (als Werk des Hermannus Contractus); A. Bubnov, Gerberti opera mathematica (Berlin 1899), 109-147
Additional remarks hier fehlendes Kapitel 19 in Pal. lat. 1356, 108v-109r
Folio no. 94r-97v, 98ar-99r
Initial lines Capitulatio
Rubric Incipiunt regule in componendo astrolabio
Explicit poterit fabricare horologia.
Additional texts (95v) eingeschobene Liste: arabische Namen von Fixsternen (Bubnov 122 n. II. 10), dazu Fixsterntafel (entspricht Kunitzsch 22 ff.) | (98r) eingebundener Zettel: arabische termini technici: "wezzalchora est tabula instar celi rotunda" | (98v) "Quando uis scire horas noctis"
Additional copies Pal. lat. 1377, 100r-105r, 109v-110r
T & K TK 1236.1
Work 12Title (standard) De compositione usuque astrolabii et quadrantis (16 capitula)
Incipit I. Quid sit wazalcora et laus ipsius
Incipit 2 Ad intimas summe philosophie disciplinas
Subject 1 Astronomy
Publ. descriptions L. Thorndike, Hist. I, 698 n. 5
Printed copies Bubnov 370-5
Additional remarks <die einzelnen Kapitel werden im folgenden als eigenständige Texte angeführt (römische Zahl ist Kapitelnummer); die Kapitelfolge wird durch die eingeschobenen Blätter 101-103 unterbrochen>
Folio no. 99v-100v, 104r-110v
Initial lines Capitulatio
Explicit presentasse sufficiat. Finit.
T & K TK 48.5
Work 13Title (standard) De horologiis
Incipit Ad inueniendum diuersum mundi statum
Subject 1 Astronomy
Printed copies Bubnov CIX (De horologiis), 365 (5b) (Janus et Apollo ...)
Folio no. 101r-v
Additional texts (101v) "Janus et Apollo dum sibi inuicem fuerint repraesentati"
T & K TK 49.1 (De horologiis), 654.1 (Janus et Apollo ...)
Work 14Author standard Hermannus Contractus
Title (standard) De horologio viatorum
Incipit Componitur quoddam simplex uel paruulum uiatoribus horologicum instrumentum
Subject 1 Astronomy
Printed copies Bubnov CV; Migne, PL 143, 405-7
Folio no. 101v-102r
Rubric (In margine) Mensura horologii quod nos chilindrum dicimus
T & K TK 240.6
Work 15Title (standard) De divisione
Incipit Simplex diuisio dicitur cum differentia ubi unus diuisor est
Subject 1 Math.
Printed copies Bubnov XLVI (BSB München clm 14836)
Folio no. 102r-103r
T & K TK 1469.15
Work 16Title (standard) 11 arabische Namen
Folio no. 103v
Work 17Title (standard) De mensura wazalcore
Incipit II. Philosophi quorum sagaci studio visibilium perceptio inuisibilium fit argumentum
Subject 1 Astronomy
Printed copies Bubnov CVII: XXXIV, XLVI
Folio no. 104r-105r
T & K TK 1041.9
Work 18Title (standard) De mensura volvelli
Incipit III. Memorie thesauris efficaciter reconditis
Subject 1 Astronomy
Printed copies Bubnov XXXIV
Folio no. 105r
T & K TK 866.9
Work 19Author standard Hermannus Contractus
Title (standard) De mensura astrolabii
Incipit IV. In metienda igitur subtilissime inuentionis Ptholomei
Subject 1 Astronomy
Publ. descriptions L. Thorndike, Hist. I, 701 f.
Printed copies Bubnov CV; 109-113 (h); Migne, PL 143, 379-390
Additional remarks ohne Prolog
Folio no. 105r-107v
Explicit dabunt notificari.
T & K TK (611.4), 692.2
Work 20Title (standard) Ad inveniendum cum quadrato astrolabii altitudinem per umbram
Incipit VI. Si uis alicuius arboris aut columne uel turris
Subject 1 Astronomy
Printed copies Bubnov LXX, 321
Folio no. 107v
Explicit mensurando crevisse.
T & K TK 1469.5
Work 21Title (standard) Horologium cum astrolabii quarta parte
Contents VIII. Accipe astrolabii quartam partem ... altitudo rei metiende erit.
Incipit VII. Componitur horologium cum astrolabii quarta parte
Subject 1 Astronomy
Printed copies Bubnov CVI: XLV (VII), LVI (VIII)
Folio no. 107v-108r
T & K TK 240.5 (VII), 16.11 (VIII)
Work 22Title (standard) Si vis cum horoscopo quamlibet metiri planitiem
Contents XII. Si quid eminens inaccessum fuerit
Incipit XI. Si uis cum horoscopo quamlibet metiri planitiem
Subject 1 Astronomy
Printed copies Bubnov 320 (XI), 319 (3) (XII)
Folio no. 108r
Work 23Author standard Gerbertus
Title (standard) Tractatus geographiae et cosmographiae
Incipit XIII. Initium primi climatis
Subject 1 Geography
Printed copies Bubnov 142-146
Additional remarks ist fehlendes Kapitel 19 zu Gerbertus De utilitatibus astrolabii (Pal. lat. 1356, 94r-97v, 98ar-99r)
Folio no. 108v-109r
Explicit probandum dimittitur.
T & K TK 745.5, .2
Work 24Author standard Pseudo-Beda
Title (standard) Libellus de astrolabio
Incipit XIV. In componendo astrolabio tres primum circuli scribantur
Subject 1 Astronomy
Printed copies Migne, PL 90, 955-7
Folio no. 109r-v
Additional copies Pal. lat. 1377,98v-100r
T & K TK 667.10
Work 25Title (standard) In componendo astrolapsu ...
Incipit XV. In componendo astrolapsu tres primum circuli in tabula notantur
Subject 1 Astronomy
Folio no. 109v-110r
Explicit et quis sit numerus latitudinis.
Work 26Additional names Plato
Title (standard) Notabilia de anima
Incipit Plato cum tractaret de anima sciens nudam esse expositionem
Additional remarks Seelenlehre Platos
Folio no. 110v
Work 27Title (standard) Tabula: Darstellung der Tonleiterskala und Intervalle
Subject 1 Music
Folio no. 111r
Work 28Title (standard) Ramus aureus philosophiae (Zeichnung)
Incipit (erklärender Text) Antequam ad inferos aliquis meare possit monet sybilla aureum ramum querere
Folio no. 111v
Line drawings in sieben Ranken sich teilender Zweig; aus der Philosophie herauswachsend die Disziplinen der theoretischen und praktischen Philosophie sowie des Quadriviums
Work 29Title (standard) Schema der Quadriviumswissenschaften
Folio no. 112r
Other passages Aristoteles, Martianus, Socrates, Plato
Line drawings Rota elementorum (ähnlich wie Pal. lat. 1356, 62v); sich schneidende Kreise: die Epizyklen der Planeten
Work 30Title (standard) Elementorum contrarietas et connexio (Zeichnung)
Incipit (10 Verse) Ignis terre connectitur ariditate / terra lymphe coit humorum frigiditate
Folio no. 112v
Additional texts Über die Sphärenharmonie, inc: A musicis ypatemeson saturno est attributa ... et hoc secundum Boetium. Porro Cicero in somnio Scipionis ita dicit
Work 31Title (standard) Rota ventorum (Zeichnung)
Contents (weitere Namen von Winden neben der Rota) Lapix ventus Apulie est. Turbo volubilitas ventorum
Incipit (Begleittext) Auster qui et nothus, humidus et calidus et flumineus et fulgineus, faciens pestilentiam
Folio no. 113r
Work 32Title (standard) Weltkarte
Subject 1 Geography
Publ. descriptions L. Bethmann, "Dr. L. Bethmanns Nachrichten ...", Archiv der Gesellschaft für ältere dt. Geschichte (Hg.: A. G. Pertz) 12 (1874), 350 f.
Folio no. 113v
Blank leaves 114r <?>
Work 33Title (standard) Sphärenrota (inc.)
Incipit (innere Ringe beschriftet) absis (Apsis) lune, absis mercurii
Additional remarks äußere Ringe mit den Monatsversen, innere mit den Planetenbahnen sich schneidend
Folio no. 114v
Work 34Title (standard) Libellus abaci
Incipit Singularis unitas in omnes unitates articulares intenditur ... Sicut pater cum paruulo filio ut ab eo possit intelligi sponte balbuttit ita tibi vellem abacista humili (!) et simplicis sermonis mei inductione ad intelligenda que dicturus sum viam parare
Incipit 2 In requirendis copulatiuis memor esto quoto loco primus subsequitur
Subject 1 Math.
Publ. descriptions D. E. Smith, History of mathematics, II (1925) 74 f., 180 f.; Bubnov 241 f.
Folio no. 115r-116r
Explicit sed de illis dicere differamus.
Tables (115v) ganzseitige Tabula: Abacus (Arcus Pythagoreus) mit hinzugefügten arabischen Ziffern in ältester Schreibweise
Blank leaves 116v
Work 35Century 13
No. of ms. part V (117-129)
Material Membr.
No. of hands mehrere Hände
Type of writing Minuskel; Nachträge in sehr kleiner Schrift
Lineation 37-40 lines
Marginal annotations etwa gleichzeitige Nachträge
Work 36Title (standard) Computus ecclesiasticus
Incipit Septem sunt stelle quas philosophi vocant planetas, quarum duarum precipue considerauit ecclesia cursum scilicet solis et lune
Subject 1 Astronomy
Additional remarks Ende des Texts wegen Tintenschäden unleserlich
Folio no. 117r-125v
Explicit (124v, Zeile 4) Modo est annus M^usC^usLXXX^us primus (1181).
Additional texts zahlreiche Merkverse im Text
Work 37Title (standard) Varia astrologica et medica
Contents (christliche Deutung der Signa zodiaci) Sol in aquarium ideo quia Johannes dominum in Jordane baptizauit; (einige Heilpraktiken) Melchris Baltizar Caspar. ponas hec nomina ... soluitur a morbo domini pietate caduco
Incipit (De mensibus) Januarius habet horas in die VIII, in nocte XVI. Sol in aquario
Subject 1 Astrology | Medicine
Publ. descriptions (Hl Drei Könige als Patrone gegen die Fallsucht) Bächtold-Stäubli II, 1172 f.
Folio no. 125v-r
Work 38Author standard Martianus Capella
Title (standard) De astronomia (i. e. Liber VIII, De nuptiis philologiae et Mercurii)
Incipit Mundus igitur ex quatuor elementis iisdemque totis in modum spere globatis
Subject 1 Astronomy
Printed copies F. Eyssenhardt (1866) 302-12
Folio no. 125v-127r
Explicit occidunt bootes pedes.
T & K TK 894.10
Work 39Title (standard) Quaestiones ad dialecticam pertinentes
Contents (127vb, Zeile 4 von unten) Queritur utrum duo contradictoria opposita sint probabilia alicui
Incipit Posito quod homines quatuor sint: Socrates Cicero Uirgilius et in hoc modo disponantur
Language German | Latin
Publ. descriptions (128va, "Principium Jani ...") Schaller-Könsgen 12580; Walther, Carm. 14721
Folio no. 127va-128rb
Additional texts (128va) inc: Principium Jani sancit tropicus capricorni (22 Verse) | (128vb) "In januario sol habet dies XXXI luna XXX in media nocte incenditur ..." | Deutsche Traumbeschwörung, inc: Hail morgen rot. hail abent rot. Hail sit ir fro vaegere ... daz sol man tvon an den drin donerstagen tagen naht vngesegnet. | Monatsverse, inc: Da nunc thura tuo Jano capricorne bifronti (12 Verse) | Regimen quatuor temporum, inc: Item scias quibus temporibus que apta sunt ... Hiems i. e. tempus a die octauo nouembris
T & K TK 1126.9
Work 40Title (standard) Regimen mensium
Incipit Januario nullo modo sanguinem debes minuere
Additional remarks Dezember fehlt
Folio no. 128vb-129ra
T & K TK 864.4
Work 41Title (standard) De nascendis infantibus
Incipit Die dominica hora diurna uel nocturna qui nascitur magnus erit et splendidus
Subject 1 Astrology | Medicine
Folio no. 129ra
Rubric De nascendis infantibus
Work 42Title (standard) Brontologium
Incipit Mense januario si tonitruum sonuerit uentos (ual)idos et habundatiam frugum
Folio no. 129ra
Rubric De tonitruis
T & K TK 652.1: Pseudo-Beda, Praesagium
Work 43Title (standard) Allegorische Deutung von Jo 2,20
Incipit De XLVI annis in edificatione templi ex ewangelio sedundum <!> Johannem
Folio no. 129rb
Work 44Author standard Pseudo-Hippocrates
Title (standard) Prognostica scil. Capsula eburnea
Incipit Si quis habuerit dolorem uel tumorem in facie
Subject 1 Medicine
Publ. descriptions Diels I, 44 f.
Folio no. 129rb
Blank leaves 129v
T & K TK 1460.4
Work 45Century 12
No. of ms. part VI (130-145)
Material Membr. (Palimpsest)
Type of writing Minuskel
Lineation 34-36 lines
Initials etc. Textanfänge mit schmucklosen Majuskeln
Decorations Zeichnungen zum Text
Marginal annotations Liturgische Gesänge mit unlinierten Neumen
Work 46Title (standard) Sphärenrota: Zodiacus et planetae (mit Text)
Publ. descriptions (Antiphon) AH(R) 18487 (Hermannus Contractus)
Additional remarks den Planeten ist jeweils ein Ton, Halbton, der Sonne sind drei Halbtöne zugeordnet
Folio no. 130r
Musical notation metrische Antiphon mit Neumen: "O florens rosa mater domini speciosa ..."
Work 47Title (standard) Weltkarte der Klimazonen
Subject 1 Geography
Folio no. 130r
Additional texts "Beatus Magnus cum sancto Gallo ..." | weitere Texte nicht im Zusammenhang lesbar
Work 48Author standard Helpericus
Title (standard) De computo lunae
Incipit Dum fratribus adolescentioribus nostris
Subject 1 Astronomy
Additional remarks <Zit. Ct 2,4 f. - Pal. lat. 1341, 95r)>
Folio no. 130v-144r
Explicit Explicit iste liber, requiescat lector
Other passages (139v) DCCCCXCIII (993) isti sunt anni ab incarnatione domini
Work 49Title (standard) Tabula angelica
Contents hier noch vermerkt anni communes (c) et embolismorum (e), regulares pasche, dies rogationum
Incipit None aprilis norunt quinos
Publ. descriptions Bischoff, Mal. Studien II, 192 n. 2
Printed copies Migne, PL 90, 708, 802
Folio no. 144v
Musical notation Text neumiert
Work 50Title (standard) Tabula computi
Contents Litterae dominicales, concurrentes, regulares solis, epactae, regulares lunae
Subject 1 Astronomy
Publ. descriptions Bannister 18, # 55
Folio no. 145r
Additional texts Responsorium mit Neumen (Marienoffizium), inc: Ad nutum domini nostri ditantis honorem
Work 51Century 14
No. of ms. part VII (146-154)
Material Membr.
Numbering ff. ant. 95-103
Type of writing Littera textualis
No. of columns 2 cols.
Lineation 29 lines
Initials etc. Rubrizierung
Work 52Title (standard) Flores temporum (inc.)
Incipit Primus dies seculi estimatus fuisse dominica post medium mensis marcii
Folio no. 146ra-154vb
Rubric Marie virginis indignus ego sacrista et ediciuus (! edituus ?), ordinis fratrum minorum scire desiderans ... cronicas diuersas et multas studiose perlegi ex quibus omnibus ab inicio seculi vsque ad annum gracie MºCCXCº michi soli aliqua breuiaui ... (146va) et ob hoc presens opusculum flores temporum nuncupaui.
Explicit Pompeius Iudeam superauit, Cleopatram.
Blank leaves 155-158
T & K TK 1090.6 (Hs. s.9 !, evtl. hier zitiert)
Work 53Century 12/13
No. of ms. part VIII (159 = z)
No. of columns 1 + ¬
Lineation 10 lines
Marginal annotations quer eingebunden
Work 54Title (standard) Responsorium, Antiphonen u. Lesungen
Additional remarks aus einem Lectionarium officii; zum 28. 12. (Ss. Innocentium martyrum)
Folio no. 159r-v = zr-v
Musical notation Gesangsteile sind neumiert