PAL

Jordanus


Città del Vaticano, Codices Palatini Latini, Pal. Lat. 1375

Old shelfmarks Alacci-Register ar C.84/490
Scribe(s) Johann Virdung
Short title Astronomische Sammelhandschrift
Century 15 ex.
Precise date 1488-
Method of Dating d
Place of origin Krakau, Heidelberg, Nürnberg (?)
Language Latin
Subject 1 Astronomy
Owner’s notes (Besitzer und Schreiber) Monogramm mit Eintrag: Liber magistri Johannis Virdung de Hasfurt scriptus manu propria Cracouie.; (181v) in inclito studio Heidelbergensi anno 1493 dominica post Viti (16.6.) per magistrum Johannem Virdung de Hasfurt
Material Chart.
Height × width 310 x 210
No. of leaves 286 + I
Numbering ff. (s.17) a, 1-286
Binding leaves (283r, 283v, 284r, 284v) 8 einliegende Blätter u. Zettel
No. of hands 1
Type of writing Cursiva
No. of columns 2 cols.
Width of columns Textraum: 250-275 x 155-165
Lineation 30-75 lines
Initials etc. Überschriften kalligraphiert; Hs. ist rubriziert; (1r) größere Schreiberinitiale mit Verzierung (Maiglöckchenmotiv), (1v ff.) farbige Anfangsbuchstaben
Decorations Tabellen und Zeichnungen sorgfältig ausgeführt; Tabellen (83r-89v, 90r-114r, 128r-158r) durch über denselben querliegende Rauten bzw. Halbkreisringe hervorgehoben mit den Symbolen bzw. Ziffern der Zeichen des Zodiacus; Zeichnungen: (11r-17r) Theorica planetarum, (177r, 178r, 182r-v) Quadrant, (180r, 181r) Gefäße, (263r-269r) astronomische Schemata)
Marginal annotations auf den Rändern zahlreiche Glossen, Notizen, astronom. Berechnungen; Textteile in Geheimschrift (1r, 20r, 44r)
Publ. descriptions (Einband) Schunke II^2, 877; (Johann Virdung) Matr. Leipzig I, 325.45; II, 326.14; G. Bauch, Deutsche Scholaren in Krakau 1460-1520 (Breslau 1901), 33 f.; Toepke I, 403 "artium magister Lipsensis"; A. Birkenmajer, "Formula", Isis 19 (1933), 364-378; L. Thorndike, "Johann Virdung of Hassfurt again", Isis 25 (1936), 363-371 (u. a. diese Hs.)
Other notes (8va, 10va, 176rb) Datierungen mit Hinweis auf Krakau 1488; (176v) Nürnberg (?) 1488; (ar, 2va, 20v) ... anno Heydelberge; (21r, 51r, 57v) ... Heydelberga 1500; (56r) Berechnungen für Heidelberg und Tübingen
Source Ludwig Schuba
Type of source ts. cat.
Source’s source insp.
Work 1Title (standard) Notizen: Titel mathematisch-astronomischer Werke
Incipit Pro motu planetarum s(ciendum) Intra primo ad tabulam radicum
Folio no. ar
Other passages Introitus solis in arietem variatur in diuersis climatibus: Longitudo Heydelberge est 27 gradus 40 minuta ... Eleuacio poli Heydelberge est 49 gr. 26 min.; Jürg Lehen von Wasserpurgh aquarius suecus ordinis predicatorum fuit cum duce in Lanshütt. Magister Engel, octaua epiphanie incepit ... Nicolaus de pulchro monten (!) vulgariter Schonberg Britannicus astrologus optimus et nigromanticus fuit mecum anno 1510 die lune post Jacobi et recessit die mercurii. Erat prepostitus et doctor legum.
Glosses etc. Randglossen
Work 2Additional names Alfonsus X | Ptolemaeus
Title (standard) Planeten und Fixsterntafeln
Contents (Fixsterntafel) Radices reuolucionis mensium. Cauda ceti ... (longitudo, declinacio).
Incipit Medii motus planetarum secundum Ptholomeum ... secundum Alphonsium
Folio no. av
Work 3Author standard Johannes Blanchinus
Title (standard) Canones tabularum Leonello d'Este dedicatarum
Incipit (1va) Ptholomeus qui merito illuminator diuine artis astrologie vocari potest
Publ. descriptions G. F. Vescovini, Artikel "Bianchini, Giovanni", Diz. Biogr. degli Italiani 10, 194-6
Printed copies Klebs 188.1
Additional remarks Tabulae dazu in dieser Hs.: Pal. lat. 1375, 185r-262v
Folio no. 1ra-8va
Dedication (Name in Geheimschrift) <Johannes Blanchinus> illustri principi domino Leonello marchioni Estensi salutes plurimas dicit. Consideranti michi domine Leonelle
Colophon Expliciunt canones magistri Johannis de Blanchinis de veris motibus planetarum studio in Cracouiensi anno 1488 imperfecto. Deo gracias.
Glosses etc. (2va) Randglossen
T & K TK 253.9 (this ms.), 1149.5
Work 4Author standard Johannes de Lineriis
Title (standard) Abbreviatio aequatorii
Incipit Quia nobilissima sciencia astronomie non potest bene sciri
Printed copies (Text nach Ms. Bibl. Royale Bruxelles 10124) D. J. Price, als Appendix II in: The equatorie of the planetis (Cambridge 1955), 188-96
Folio no. 8va-10va
Rubric Sequitur composicio equatorii planetarum
Colophon Explicit equatorium planetarum secundum magistrum Joannem de Lineriis anno domini 1488 incompleto in studio Cracouiensi per baccalarium Johannem de Hasfurt finitum.
Math. drawings Zeichnungen: Teile des Aequatoriums
T & K TK 1224.12 (this ms.)
Work 5Title (standard) Zeichnungen zu: Theorica planetarum u. Eclipses solis et lunae
Folio no. 11r-17r
Work 6Title (standard) Tabula civitatum
Incipit Nomina civitatum: Manna (long.) 3° 0'; (lat.) 11° 0'; Compostellum 5° 0'; 45° 0'
Additional remarks Städteliste mit 138 Namen nach den Längengraden geordnet (von West nach Ost 3°-150°)
Folio no. 17va-c
Explicit Ciuitas regni altini 150° 30'; 18° 30'.
Work 7Title (standard) Tabula motuum planetarum
Folio no. 18r
Rubric Tabula motuum planetarum in annis expansis et collectis (1408-1548)
Blank leaves 18v-19r
Work 8Title (standard) Verschiedene Alphabete
Contents u. a.: Turcorum alphabetum u. hebräisches Alphabet; acht weitere Alphabete vermutlich für Geheimschriften
Folio no. 19v
Work 9Title (standard) Coniunctionis solis et lunae per annum in cyclo lunari | Tabula: Ortus solis quolibet die anni
Incipit (Canon) Ad vertendum hanc suprascriptam tabulam
Folio no. 20r
Work 10Title (standard) Tabula intervalli annorum 1431-1516
Incipit (Intervalltext) Audite venerandi amabiles patres
Printed copies B. Bischoff, Mal. Studien II, 223
Folio no. 20v
Glosses etc. (Randnotiz in Geheimschrift) Radices anno 1500 ad Heydelbergam.
Work 11Title (standard) Tabulae de motibus planetarum
Contents (21v) in annis expansis; (22r) in mensibus in anno communi ... bisextili; oppositio solis et lunae; auges planetarum; aequationes solis et planetarum
Folio no. 21r-34v
Rubric Incipiunt tabulae resolute (!) de mediis et veris motibus planetarum ad meridianum Cracouiensem verificate et primo in annis collectis (1428-1808)
Glosses etc. kurze Canones im Text (24r) u. auf dem Rand (25r, 26v)
Work 12Title (standard) Tabula ad inveniendum partem proportionalem | Tabulae minutorum proportionalium
Contents (37r) tabule minutorum proporcionalium pro diebus in almanach
Folio no. 35r-39v
Rubric Tabula ad inueniendum partem proporcionalem ab vno vsque sexaginta
Work 13Title (standard) Tabulae de motibus solis et lunae in zodiaco
Additional remarks ad latitudinem graduum 48 scil. 50
Folio no. 40r-43r
Rubric Tabula ad inveniendum motum solis et lunae in vna hora
Work 14Title (standard) Tabula de exitu planetarum et eorum ingressu sub radiis solis
Publ. descriptions (Sonnenfinsternis vom 20. Juli 1487) S. Schroeter, Kanon 142, # 215, Karte 108a; (Wetterregeln) Walther, Prov. 28113b; 20577
Folio no. 43v
Rubric Tabula de exitu planetarum et eorum ingressu sub radiis solis
Glosses etc. (neben der Überschrift) Item planeta sit ascendens vel occultatus sub radiis solis; (oberer Rand) Horum que de eclipsi solis dicenda sunt exempla subicere volo
Math. drawings Rota aetatis lunae (mit drei Ringen: Etas - hore - puncta) Nota in exteriori linea continetur etas lune; daneben Wetterregeln in Versen
Work 15Title (standard) Figurae geomanticae sedecim
Incipit (Explicatio) Primo mittas eum proicere cum duobus taxillis
Folio no. 44r
Math. drawings cum schemate unius iudicii
Work 16Author standard Pseudo-Pythagoras
Title (standard) Sphaera Pythagorae
Incipit (text) Hec est spera Pythagore platonici quam descripsit Apollonius in libro ethicorum
Folio no. 44r
Rubric (in Geheimschrift) Hec est operacio ciromancie
Glosses etc. am Rand quer geschrieben die Buchstaben der Geheimschrift
Additional copies Pal. lat. 1367, 113ra-114vb
Work 17Author standard Albertus de Brudzewo | Johannes Regiomontanus
Title (standard) Tabulae duodecim domorum orizontalium (exc.)
Incipit (Canon) Duodecim domos celi in orizonte inuenire. Accipe diem horas et minuta
Folio no. 44v
Rubric Tabulae duodecim domorum orizontalium gracia alleuiacionis per magistrum Albertum de Brudzewo ex tabulis magistri Joannis de Regio Monte extracte iuxta modum quem ponit ceteris magis racionabilem ad latitudinem quinquaginta graduum
Math. drawings (Rota) Circulus duodecim domorum
Work 18Title (standard) Tabula latitudinum planetarum
Additional remarks s. a. diese Hs.: Pal. lat. 1375, 1ra-8va
Folio no. 45r-53r
Rubric Tabula latitudinum planetarum
Other passages (über dem Titel) Multi has tabulas ascribunt Blanchino; (51r) ... Heydelberga 1530
Work 19Title (standard) Canones: Latitudinem trium superiorum invenire
Incipit Intra cum vero centro eorum in tabulam
Incipit 2 Latitudinem veram verneris ac mercurii investigare
Folio no. 53v-54v
Rubric Latitudinem trium superiorum inuenire
Tables (54r) Tabellen für beide Canones; (54v) Tabula ad inueniendum tempus meridiei quolibet anno
Work 20Scribe(s) Georg Peuerbach
Title (standard) astronomischer Kalender (frag.)
Additional remarks ein Blatt aus einem Kalender
Folio no. 54ar-v
Other passages manu propria Burbachi
Work 21Author (ms.) Georgius Peurbach
Author standard Georg Peurbach
Title (standard) Tabulae coniunctionum, oppositionum, eclipsium solis et lunae
Printed catalogs Zinner # 7732-7743
Folio no. 55r-106r
Rubric Georgii Peurbachii. Tabulae mediarum coniunctionum et opposicionum solis et lune
Explicit (106r) Tabula semidiametrorum solis et lune
Other passages (56r) Berechnungen für Heidelberg und Tübingen; (57v) Heydelberga 1530
Glosses etc. Hinweise für die Benutzung der Tafeln: (55r, Rand) Adde ad dies hic positas in tabulas temporis in prima riga; (106r, Rand) Eclipsis solis in longitudine longiori epicicli fit infra decem (gradus)
T & K TK 1560.5
Work 22Author (ms.) Joannes de Regio Monte
Author standard Johannes Regiomontanus
Title (standard) Tabulae directionis et sinus
Contents (115v) Tabula declinacionum; (119r) Tabula celi mediacionum; (129v) Ascensiones oblique ad latitudinem 1 gradus; (170v) Tabula posicionum generalis
Printed catalogs Zinner # 6034-6049
Folio no. 106v-171r
Rubric (106r, unten) Notandum est quod per presentem talbellam (!) sinus qui sequitur composite sunt tabule directionum demptis duabus figuris a parte dextra
Colophon (171r) Finiunt Tabule venerabilis viri magistri Joannis de Regio Monte anno quo sunt composite videlicet 1461 in arce Strigonensi. Item istas omnes tabulas videlicet directionum et sinus magister Martinus doctor medicine de Ilkusch regis Vngarie astrologus vniuersitati Cracouiensi loco muneris primum misit per Stanislaum de Sandomiria pro magistro Alberto de Brudzewo, preceptori meo dignissimo 1478
Additional copies MunB Clm 24104, 22-79
Work 23Additional names Campanus | Gasulus
Title (standard) Tabula domorum | Tabula introitus solis in arietem
Incipit Tabula introitus solis in arietem. Introitus solis in arietem et alia signa cardinalia (sc. cancer, libra, capricorun) anno domini 1468 ad meridiem Cracouiensem vbi est eleuacio poli 50 graduum.
Folio no. 171v
Rubric Tabula domorum secundum Campanus et Gasulum
Tables Multiplikationsquadrat (1-9)
Work 24Title (standard) Tabula
Subject 1 Astrology, Medicine
Folio no. 172r-174v
Rubric Tabula ad sciendum per lunam quanta est mora creature in vtero matris et qua hora fuerit conceptus et qua exit de vtero matris
Work 25Author standard Johannes de Hasfurth
Title (standard) Tabula stellarum fixarum
Incipit (longitudo - latitudo - pars celi - magnitudo - complexio) Stellarum antecedens secundarum que sunt in cornu
Folio no. 175r-176r
Rubric De stellacione arietis
Colophon Finis stellarum fixarum anno domini 1488 in studio Cracouiensi per me baccalarium Johannem de Hasfurth
Work 26Additional names Johannes Regiomontanus
Title (standard) Die Bücher des Johannes Regiomontanus in Nürnberg
Incipit Aliena - Opificis ... In officina fabrili Astrarium in continuo tractatu est quod opus plane pro miraculo spectandum. Similiter eciam alia instrumenta astronomica ad obseruaciones celestium, itemque alia ad vsum vulgarem quotidianum, quorum nomina longum est recitare. Postremo enim (?) artem illam mirificam litterarum formatricem monumentis stabilibus mandare decretum est (deus bone faueas) qua re explicata, si mox obdormierit opifex, mors acerba non erit, quoniam tantum opus posteris in hereditate reliquerit quo ipsi se ab inopia libroum perpetuo poterunt vindicare. 1488.
Publ. descriptions Zinner, Regiomontanus, 351 # 158; Instrumente, 479-83
Folio no. 176v
Rubric Hec opera sunt in oppido Nuremberga Germanie ductu Joannis de Monteregio
Work 27Title (standard) Ringsonnenuhr
Contents Alius modus perficiendi annulos ... Tabulam ad quadrantem factam diuide
Incipit Pro annulis. Recipe laminam quadrangularem que sit a.b.c.d.
Folio no. 177r
Math. drawings Zeichnung des Quadranten
Work 28Title (standard) Compositio quadrantis
Incipit Describe quadrantem et infra (!) lateris quadrantis dimittatur spacium paruum
Folio no. 177v-178r
Explicit et margarita perforata moueatur super filum de loco ad locum. Tabula mensium: Hec tabula dicet in quo loco sit sol in iniciis mensium.
Math. drawings (178r) Zeichnung des Quadranten
Blank leaves 178v-179v
Work 29Author standard Philo Byzantinus
Scribe(s) Johann Virdung
Title (standard) De spiritualibus ingeniis
Incipit In nomine pii et misericordis. Incipit liber Philonis de ingeniis spiritualibus
Publ. descriptions V. Rose, Anecdota Graeca II, 299-313; Med. Hss. S. 458, cpl 1332, 92v ff.
Printed copies W. Schmidt, Heronis Alexandrini opera I (1899), 458-89
Folio no. 180r-181r
Colophon Explicit liber ... in inclito studio Heidelbergensi anno 1493 dominica post Viti per magistrum Johannem Virdung de Hasfurt.
Line drawings (180r, 181r) Zeichnungen im Text (Gefäße)
Additional copies Pal. lat. 1369, 140ra-143ra; 1377, 5rb-9ra
T & K TK 696.2, 1233.1
Work 30Scribe(s) Johann Virdung
Title (standard) De compositione quadrantis
Incipit Quadrans sic fit: Fiat ergo scil. circulus cuius punctus sinister sit a
Folio no. 181v-182v
Explicit et fac dorsum sicut dorsum astrolabii.
Other passages (181v) in inclito studio Heidelbergensi anno 1493 dominica post Viti (16.6.) per magistrum Johannem Virdung de Hasfurt
Math. drawings zwei Zeichnungen des Quadranten
Work 31Scribe(s) Johann Virdung
Title (standard) De compositione cylindri
Incipit Accipe lignum maxime solidum minime porosum equale non nodosum
Folio no. 183r-v
Colophon Explicit composicio et vtilitas chilindri anno (14)95 Heydelberge in vigilia palmarum per magistrum Joannem Virdung des Hasfurth.
Tables (184v) Tabulae duae pro inscripcione vmbre verse in chilindrum ad Wyennam.
Additional copies Pal. lat. 1381, 180v; 1411, 120r-129r
T & K TK 20.13, 1580.3 (Johannes de Gamundia)
Work 32Title (standard) Horologium Achab
Incipit Horalogium Achab. Fiat semicirculus diuisus in 90 gradibus
Folio no. 184v
Line drawings Zeichnung: unbeschrifteter Halbkreisring
Work 33Author standard Johannes Blanchinus
Title (standard) Tabulae
Additional remarks Canones dazu in dieser Hs.: Pal. lat. 1375, 1ra-8va
Folio no. 185r-262v
Rubric Tabula augis communis et veri motus octaue sphere
Other passages (185r, unten) Anno 1488 12 die junii incepi scribere tabulas istas Blanchini et eas finiui 20 die julii eodem anno etc. et hoc in inclito Cracouiensi gymnasio.
Work 34Title (standard) Zeichnungen: Schemata zu astronomischen Orts- u. Zeitbestimmungen, Planetenbewegungen, Finsternissen
Contents (268r) Modus equandi domos secundum oppinionem in vsu currentem. Presens figura ostendit equacionem domorum erroneam que hucusque obseruata est super qua Johannes Blanchinus Ferrariensis quam plures fecit tabulas ...; (268v) Equacionem domorum quam posuit Campanus quem eciam secutus est magister Joannes Gasulus Ragusiensis in tracatu suo de directionibus ...; (269r) Modus equandi domos secundum modum racionabilem.
Folio no. 263r-269r
Work 35Title (standard) Liber de spiritibus inclusis
Incipit Die et hora planete ipso planeta existente in domo ... vel exaltacione sua fac annulum ex metallo ipsius planete
Publ. descriptions L. Thorndike, "Johann Virdung of Hassfurt again", Isis 25 (1936), 363-371, hier: 365
Folio no. 269v-270r
Rubric Incipit liber de spiritibus inclusis
Explicit et comederit erit plus.
Line drawings magische Zeichen im Text
T & K TK 427.7 (this ms.)
Work 36Title (standard) Liber Belemich de imaginibus septem planetarum
Incipit Dixit Belemich qui vocatus est Apollo: cognoui effectum in diebus atque in noctibus
Publ. descriptions L. Thorndike, "Engraved astrological images", Mélanges Auguste Pelzer (Louvain 1947), 243 (this ms.)
Additional remarks am Schluß Verschlüsselung der Planetennamen durch Geheimzeichen
Folio no. 270r-v
Rubric Incipit liber Belemich de ymaginibus septem planetarum
Colophon Explicit liber Belemich
T & K TK 450.9
Work 37Author standard Hermes
Title (standard) De imaginibus sive De annulis septem planetarum
Incipit Solis ymago est homo equitans currum ductum quatuor equis
Publ. descriptions L. Thorndike (1947), 247
Folio no. 270v
Rubric Incipit Hermes de ymaginibus siue annulis septem planetarum
Explicit et luna existente in tauro.
Blank leaves 271r
T & K TK 1517.13 (this ms.)
Work 38Title (standard) Mansiones lunae
Incipit Presens tabula intelligitur sic: Cornua arietis incipit a primo gradu arietis
Incipit 2 Prima mansio mala mediocriter operare in ea ad discordiam
Folio no. 271v
Rubric Incipiunt 28 mansiones lune 1 ... Alnatha
Explicit perfectioris solucionis lune veneris.
Work 39Author standard Magister Thomas
Title (standard) Operationes secretae
Incipit Ego magister Thomas omnium arcium et omnium scienciarum perfectus monstrabo tibi, fili mi, vnam viam omnium scienciarum et experimentorum tocius mundi
Additional remarks im Text Geheimzeichen (imagines) | magische Praktiken
Folio no. 272r
Explicit serua munde et fac vt prius
Work 40Title (standard) Diversae investigantiones astronomicae (inc.)
Incipit Ad quod ostendendum describatur circulus deferens eccentricus
Additional remarks 3 + 13 Paragraphen
Folio no. 272v-273v
Rubric Distanciam cuiuslibet planete vel stelle a centro terre ostendere
Math. drawings Schemazeichnungen im Text
Blank leaves 274r
Work 41Author standard Arzachel
Title (standard) Canones (exc.)
Incipit Sinus circuli cuiuslibet porcionis circuli est dimidium corde duplicis porcionis illius
Printed catalogs Carmody 157
Publ. descriptions Ullmann 327 (Arzachel: Az-Zaràqâla)
Folio no. 274v-275v
Colophon Iste tabule cum canonibus ascribuntur Arzacheli.
Tables Tabellen im Text
Math. drawings Demonstrationszeichnungen im Text
Additional copies (Textvergleich) Pal. lat. 1411, 82ra-83rb; (275r Abs. 2) 69vb-70ra
T & K TK 1502.2 (this ms.)
Work 42Title (standard) Astronomisch-Geographische Liste
Contents (276r) Längen- u. Breitengrade mitteleuropäischer Städte; (276v) Liste von Regionen, Ländern u. Städten, gruppenweise den einzelnen Zeichen des Zodiacus zugeordnet
Folio no. 276r-v
Work 43Title (standard) Planetentafeln für 1470-1601
Folio no. 277r-283r
Rubric Tabula radicum Saturni ad principia annorum Cristi
Additional texts einliegende Blätter u. Zettel: (283r) Entwurf eines Briefes Johann Virdung an Johannes Wyst wegen einer Papierbestellung für den Drucker "... mit ym reden vm meynet wegen ab er mir woll lassen steen vff borgh v ballen Babirs vnd nemlich daß dar auff gezeygnet ist eyn herz also dan dyß papir ist der ich euch schreibe ...", unter dem Brief u. verso astronomische Berechnungen "... reuolucio anno 1498 currente 9 octobris post meridiem ..."; (283v) querliegendes Blatt, vgl. 177r "pro annulis" (Ringsonnenuhr): (284r-v) 3 Zettel mit Alphabeten, bzw. Zeichen für die Planeten, 2 weitere Zettel mit Berechnungen "verus locus martis ad 13 septembris anno 1532"
Blank leaves 283-286