Abuiafar Hamet filii Joseph
〈Commentum in Centiloquium〉 (‘Iam premisi’ version)
This version is anonymous in all four manuscripts. The author knew and used Plato of Tivoli’s translation (C.3.1.1). MS Berlin, SBPK, Hdschr. 95 preserves the propositions only and omits the commentary.
Note 1 The name of the commentator (‘Abuiafar’) found in three manuscripts of Plato of Tivoli’s translation (see C.3.1.1, Note 1) is here consistently rendered as ‘Abugafarus’ or ‘Bugafarus’, cf. MSS Basel, UB, F.III.33 (‘Liber fructus Ptolomei expositus a Bugafaro in quo sunt C verba’); London, BL, Additional 22808 (‘Explicit Centilogium Ptholomei cum commento Abugafari conscriptum’); St Petersburg, BAN, F. 8 (XXAb/IIII) (‘Liber Ptholomei expositus Abugafare in quo sunt 100 verba’); as well as Cracow, BJ, 578, a manuscript of Plato’s translation where the title and the preface are given in the ‘Iam premisi’ version (‘Liber fructus Ptholomei expositus a Buguafaro in quo sunt 100 verba’). MS Berlin, SBPK, Hdschr. 95 bears no attribution.
Text ‘(Basel, UB, F.III.33) [title] Liber fructus Ptolomei expositus Abugafaro in quo sunt C verba. [preface] Dixit Ptolomeus: Iam premisi libros in quibus tractavi de impressionibus planetarum in hoc mundo composito in quibus est magna utilitas in prescientia futurorum, et iste liber in se summatim illos comprehendit et quod evasit de experiencia in illis, nec applicabit ad huius scientiam qui non erit disciplinatus in inspectione premissarum ante istum et in scientiis aliis mathematicis. Sit ergo cum isto bonum omen. [1] Dixit Ptolomeus: Scientia astrorum ex te et illis, nec convenit peritum illorum prophetare secundum formam effectuum illorum singularium quemadmodum non oportet sentientem formas rerum sensibilium singularium sed in genere sibi convenientes. Et hic est modus iudicandi super originem… [comm.] Quod dixit Ptolomeus, ‘ex te et illis’, significat quod qui res futuras prescire vult duabus viis oportet incedere. Una est ut consideret latitudinem planetarum et motum… [2] Quando elector eligit melius non est differentia inter ipsum et naturalem. [comm.] Multi putaverunt hic Ptholomeus loqui de electionibus quas eligebant astrologi in inceptionibus operum… [3] Ille qui facit aliquid opus secundum naturam inveniet significatorem illius in nativitate fortem in illa natura. [comm.] Expositio. Planete operantur in moribus et virtutibus et efficientibus quod elementa in corporibus et quicquid ita est… [4] Anima naturalis in prescientia futurorum iudicabit secundum secundas stellas et erit inspectio sua melior inspectione multorum iudicancium secundum ipsas stellas solummodo. [comm.] Iam exposui in precedenti capitulo qualiter anima in (?) naturalis. Secunde vero stellarum sunt effectus… (1v) [5] Astrologus potest avertere multos effectus planetarum cum fuerit sciens naturam impressionis earum. Temperabit enim recepturum priusquam accidat. [comm.] Expositio. Planete non exercent eosdem effectus in omni suscipienti, immo diversificantur secundum diversa subiecta… [6] Electio proficit quando est fortitudo planete addens super superfluitatem que est inter duos receptores. Si vero fuerit remissior non apparebit signum electionis licet tendat ad proficuum. [comm.] Si ergo nativitatis et electionis fortitudo cum in significatione boni conveniunt, illud bonum augmentat electio… [7] Non consequitur iudicium supra mixtionem planetarum nisi sapiens consuetudinis et complexionis naturalis. [comm.] Complexio stellarum est in hoc quod operantur earum nature in coniunctionibus et aspectibus quia coniunctiones et aspectus operantur… [8] Anima sapiens adiuvat celestem effectum sicut adiuvat seminans virtutem naturalem cum aratione et purgatione. [comm.] Animam sapientem intelligit que novit virtutes celestes et comprehendit singulares naturas… [9] Forme mundi compositi obediunt formis celestibus ideoque signabant illas ymaginarii cum ingrediebantur planete in illas ad quem effectum volebant. [comm.] In hoc capitulo vult Ptolomeus multa secreta ymaginum patefacere et forme quas in hoc seculo esse dicit sunt species animalium et plantarum… (2r) [10] Uti oportet infortuniis in electionibus sicut phisicus subtilis utitur veneno secundum sufficientem quantitatem. [comm.] Imperiti astrologi ponunt significatores in omnibus electionibus suis fortunas faciuntque eas fortes… (5r) [51] Locus Lune in nativitate, ipse est gradus ascendens de circulo hora casus spermatis, et locus Lune in hora qua ceciderit sperma est gradus ascendens in hora nativitatis. [comm.] Phisici noverunt quod more natorum in utero matrum sunt diverse nec sunt eedem in omnibus. Ex illis igitur est media mora et est cum Luna… (5v) [60] Crisis veri significatore<s> sunt hore in quibus apparet mutatio egritudinis ad bonum vel ad malum in tempore veloci. Tempora sunt essencia Lune in angulis quadratis que circuit circulus directus… (6r) [comm.] Ptholomeus in hoc verbo docuit nos causas dierum determinabilium et que sunt inquid etiam determinabiles de bono ad malum et e converso et secundum ordines alterationes… (8v) [99] Alnehezio et habentes comas longas sunt de secundis stellarum et non sunt de illis. [comm.] Iam petefecimus (!) quod secunda siderum sunt res que contingunt a stellis in aere, et vocant eas mabas (!) assuhub alhiazio et sunt iacula eo quod assimilantur illis in velocitate motus, et certum est quod sint de secundis et non de illis. [100] Alnaazic significat vapores siccos. Cum ergo fuerit in una parte significat ventos in eadem parte. Si fuerit in omnes partes significat diminutiones aquarum et turbationem aeris — erunt ex eadem regione. [comm.] Expositio. Iam Aristoteles patefecit in Libro metheororum quod vapores aridi volantes ad ethera fuerint alnezic. Unde non est mirum si eorum apparitio significat desiccaciones aquarum — duabus noctibus movebaturque omni nocte motu sensibili. Intravit filius Alcolig pro brevi tempore et prefuit Egypto et eius partibus. Acciditque in Egypto tunc quicquid dixit Ptholomeus. [finis] Hoc est quod ego malui exponere in hoc libro. Perfecta est eius expositio. Laus tibi sit Christe quoniam liber explicit iste. Amen.’
Bibl. R. Lemay, Abū Maʿšar al-Balḫī [Albumasar]: Liber introductorii maioris ad scientiam judiciorum astrorum, Napoli, 1995-1996, IV, 90-92; VII, 15 n. 6; R. Lemay, Le Kitāb aṯ-Ṯamara (Liber fructus, Centiloquium) d’Abū Jaʿfar Aḥmad ibn Yūsuf [Ps.-Ptolémée], 1999 [unpublished], I, 216-225; M. Rinaldi, Le Commentationes in Ptolemaeum di Giovanni Giovano Pontano: fonti, tradizione e fortuna del Centiloquio pseudo-tolemaico dalla Classicità all’Umanesimo, PhD dissertation, Università degli Studi di Napoli “Federico II”, 2002, 64-65; J.-P. Boudet, ‘Astrology Between Rational Science and Divine Inspiration. The Pseudo-Ptolemy’s Centiloquium’, in Dialogues among Books in Medieval Western Magic and Divination, eds S. Rapisarda, E. Niblaeus, Firenze, 2014, 47-73: 53; J.-P. Boudet, ‘Nature et contre-nature dans l’astrologie médiévale. Le cas du Centiloquium du Pseudo-Ptolémée’, in La nature comme source de la morale au Moyen Âge, ed. M. van der Lugt, Firenze, 2014, 383-410: 387; D. N. Hasse, ‘Stylistic Evidence for Identifying John of Seville with the Translator of Some Twelfth-Century Astrological and Astronomical Texts from Arabic into Latin on the Iberian Peninsula’, in Ex Oriente Lux. Translating Words, Scripts and Styles in Medieval Mediterranean Society, eds C. Burnett, P. Mantas-España, Córdoba-London, 2016, 19-43: 28-30; J.-P. Boudet, ‘Causalité et signification dans le Centiloquium du pseudo-Ptolémée’, in Orbis disciplinae. Liber amicorum Patrick Gautier Dalché, eds N. Bouloux, A. Dan, G. Tolias, Turnhout, 2017, 607-624: 608; J.-P. Boudet, ‘Naissance et conception: autour de la proposition 51 du Centiloquium attribué à Ptolémée’, in De l’homme, de la nature et du monde. Mélanges d’histoire des sciences médiévales offerts à Danielle Jacquart, Genève, 2019, 165-178: 170-171; J.-P. Boudet, ‘The Medieval Latin Versions of Pseudo-Ptolemy’s Centiloquium: A Survey’, in Ptolemy’s Science of the Stars in the Middle Ages, eds D. Juste, B. van Dalen, D. N. Hasse, C. Burnett, Turnhout, 2020, 283-304: 285-286 and passim; A. Calcagno, El libro delle Cento Parole di Ptholommeo. Saggio di edizione critica del volgarizzamento fiorentino del Centiloquium pseudo-tolemaico, Milano, 2021, 19.
Modern ed. Lemay, Le Kitāb (unpublished). Samples from MS Basel, UB, F.III.33, have been edited by Boudet, ‘Naissance et conception’, 170-171 (v. 51), and ‘The Medieval Latin Versions’, 290 (v. 8) and 296 (v. 51).
