Alexandri Paduanii philosophi ac medici Foroliviensis Expositio super LX enuntiatum Ptolomei de figura XVI laterum

Ptolomeus

Super aegrotis criticos dies inspice ac Lunae peragrationem in angulis figurae XVI laterum. Ubi enim eos angulos bene affectos inveneris, bene erit languenti, contra male, si eos afflictos inveneris.

⟨Expositio⟩

Adeo varie locuti sunt doctores exponendo hanc sententiam Ptolomei, ut vix quid sibi vellit coniectari colligere liceat. Unusquisque enim suam conatus est tueri opinionem adiectis adeo probabilibus rationibus, ut vix qui tantum unum legerit ex his aliam quaerere meliorem sententiam non curet. Verum si diversorum opiniones considerentur, adeo inter se discordes sunt, ut potius titubare videantur quam germanam huius enuntiati sententiam apperire et praecipue de illis XVI lateribus. Haly enim iubet ut consideremus progressionem Lunae per singulos gradus 22 30′ ab aegritudinis principio et ita in aequatore loca perquiramus illis respondentia, quae postea in zodiaco relata figuram XVI angulorum constituant, locaque planetarum in ipsa aptemus secundumque eorum positionem de toto morbi tempore pronosticemus. Cardanus secundo Quadripartiti commentario 69 figuram octo angulorum in decubitu examinat et zodiacum in octo partes aequales dividit minime refferens eas in aequinoctiali et in hac figura planetas aptat secundumque dispositionem horum angulorum, quid de aegro futurum sit, iudicat. Pontanus in Centiloquio, Suessanus De diebus criticis et Petrus Appianus in suo Astronomico Caesareo figuram XVI angulorum formant dividendo zodiacum in XVI partes aequales unicuique parti gradus 22 30′ dando sicque planetis in illa dispositis praesciri statum infirmi ex horum locatione credunt. Ut ad Ptolomei verba XVI angulorum alluderent, sensum ita accomodari verbis Ptolomei melius iudicando, quod Cardanus Breviloquio intendens non curavit. Nam per hunc numerum octonarium octo dies tantum contemplabiles iuxta praeceptum medicorum credidit, quattuor nempe criticos et quattuor indicativos, nihil de intercidentibus proferendo, etsi de illis Galienus fuerit locutus. Lucas Gauricus aliam affert opinionem de his XVI angulis in hoc enuntiato a Ptolomeo commemoratis. Et est progressus Lunae a puncto, in quo ipsa in morbi principio reperitur, ad loca quadrata et ad diametrum eiusdem et tandem ad eundem punctum, in quo erat tempore initiantis morbi, et interim ad corpus et hostiles radios Saturni, Martis et Solis. Qui simul iuncti XVI angulos constituunt, qui male dispositi malam crisim et mortalem promittunt, bene affecti vero bonam et salutarem portendunt. Postrema demum opinio fuit Thomae Proderii, quam ab Abrahamo Iudaeo excerpsit et ab aspectuum potestate deducitur. Nam constituit primum latus figurae ex gradibus 45, quod est latus octogoni sive quadrati dimidium, secundum latus ex gradibus 15, quod est terminus exagoni a principio. Tertium latus constituit ex gradibus 30, quod est terminus tetragoni similiter a principio. Nam usque ad hunc terminum sunt gradus 90. Quartum latus est gradus 30, quod est terminus trini a principio. Sunt enim usque nunc numerati gradus 120. Quintum latus est gradus 15. Est enim locus aeque distans a primo quadrato et ab oppositione distatque a principio gradus 135. Sextum latus est item gradus 15. Distat enim a quadrato primo gradus 60, quod est latus exagoni et a principio gradus 150. Septimum latus oppositus principio distatque a termino superiori gradus 30 et a principio gradus 180. Octavum latus est gradus 30. Hic est trigoni latus a primo quadrato et est pars zodiaci aggregata ex trino et quadrato. Hoc est gradus 210. Nonum latus est gradus 15 distans ab oppositione per quadrati dimidium. Hoc est gradus 45. Et in hoc puncto terminat quintum latus octogoni distatque a principio gradus 225. Decimum latus continet gradus 15 et est latus exagoni a loco oppositionis distans a principio gradus 240. Undecimum latus est latus secundi quadrati distans a principio gradus 270 et ab oppositu gradus 90. Duodecimum latus distat a superiori gradus 30 et a loco oppositionis 120 gradus, quod est latus trigoni a principio vero gradus 300. Decimumtertium latus distat a superiore gradus 15 estque septimum latus octogoni et dimidium quadrati secundi distans a principio gradus 315. Decimumquartum latus constat ex gradibus 15 estque terminus exagoni a secundo quadrato numeratus et terminatur terminatur] unclear reading, apparently terminat MS. in gradu 330 a principio. Decimumquintum latus constat ex gradibus 30 usque scilicet ad eundem punctum principii. Quod est spatium graduum 360. Quare tantum quindecim latera considerantur, cum 15 tantum sint anguli in toto scilicet progressu Lunae a puncto ad punctum. Verum quia principium bis consideratur, nempe in principio et in fine circuitus, ideo dicimus 16 angulos cicuitum morbi habere. Porro animadversione dignum censemus ut, quemadmodum in quattuor superioribus crisium semper partitio ab illis punctis inchoavit, ita et perpetuanda erit. Si †…† Uncertain reading, perhaps e.G MS. ultra 27 diem extenderetur, morbus non 45 gradus esset contemplandus statim a principio morbi. Verum ante hunc primo considerandus est trigonus a principio secundi quadrati et ita usque in finem aegritudinis procedendum, videlicet usque ad alteram oppositionem in morbis brevibus. Nam si morbus hos limites excesserit, non conumerandus est inter breves et propterea ratio crisis in his aliunde petenda, ut in expositione textus Abraham dicemus. Cum itaque haec sententia potiorem rationem habere ad Ptolomei sententiae intellectum nobis videatur, hanc pro nunc receptam habemus enuntiatumque ita exponimus. Super aegrotis dies criticos inspice, si de ipsis iudicare volueris. Sunt autem dies critici dies pugnae naturae contra morbum. Qui contingunt, dum Luna applicatur ad quattuor puncta principalia, nempe ad primum quadratum, oppositionem secundum quadratum et ad eundem locum, in quo scilicet reperiebatur tempore sensibilis lesionis, ac Lunae peragrationem in angulis figurae XVI laterum. Cuius ratio ab aspectuum fortitudine pendet et sunt anguli XVI superius notati. Si itaque bene disposita sit Luna, dum peragrando pervenit ad hos XVI angulos et potissimum ad quattuor principales, in quibus natura contra morbum insurgit, bene erit languenti, contra male, si eos afflictos inveneris. Ut clarius res appareat, figuram horum aspectuum apponimus.

In hac ergo figura productionem onmium angulorum considerare possumus. Nam a quolibet angulo principali, scilicet 1, 4, 8 et 12, quattuor exeunt lineae. A primo enim provenit linea AB, AC, AD, AE, a secundo DF, DG, DH, DI, a tertio HL, HM, HN, HO, a quarto NP, NQ, NA. Et si morbus mensem lunarem excesserit, primo consideratur processus trini ab angulo N, nempe linea ex punctis NR, deinde iterum consideretur angulus B, deinde C et ita successive usque ad H. Non enim ultra progreditur terminus acutorum morborum ex decidentia. Iuditium itaque duobus fit modis. Alterum quidem morbi in genere, alterum vero est iuditium processus eiusdem in particulari. in particulari] crossed out MS. Iuditium morbi fit errecta figura duodecim angulorum more genethliacorum ad tempus sensibilis laesionis ferrendo sententiam secundum positionem tum planetarum tum signorum, uti superius posuimus. Alterum vero, de quo hic Ptolomeus loquitur, quod quod] crossed out MS. est processus ipsius aegritudinis, quod extrahitur considerando progressiones Lunae ad haec commemorata loca, quae, si tunc bene affecta erit, crisim laudabilem facit facit] uncertain reading, perhaps corr. ex faciet MS. et praecipue in quattuor angulis principalibus, si vero sit male affecta, male crisis iuditium praenuntiat. Iuditium itaque vel est morbi vel eiusdem processus. Processus morbi tantum, qualis futura sit crisis, indicat, iuditium vero ipsius aegritudinis lapsum praeter naturam, victum, astantes, locum, blandimenta, aegritudinis causas causas] unclear reading, apparently caussas MS., medicamenta, mortem, spem ipsius aegroti, medicum, morbo repugnantia et postremo symptometa. Quae omnia iuxta dominatorum potestates in XII coeli domiciliis congrue in loca decubitus fabricatis cognoscuntur, si attento animo, quae superius diximus, perpendantur. Et hic est sensus enuntiati secundum nostrum debile iuditium. Qui potiorem habet sententiam, eam proferat, ut et nos illi subscribamus. Nam veritatis amatores solum sumus nec in verbis doctorum iuravimus. Est enim nobis amicus Plato, amicus Socrates, sed magis amica veritas. Quae ut in hac re elucescat, supradictas opiniones rationibus destruere conabimur. Et primo ad illam Haly, qui vult nos construere figuram XVI laterum dividendo aequinoctialem in dictas XVI partes aequales et illas in zodiaco referre, deinde planetis per figuram rite dispositis aegri statum iudicare. Hoc praeter rationem esse credimus. Nam constat omnes astrologos XII tantum domos constituisse, cum tantum sint XII signa zodiaci, illisque propria significata tribuisse iuxta aspectuum inter se applicationes. Quare, si dividantur hoc pacto pacto] unclear reading, apparently corr. ex paclo MS., tota de domibus doctrina corruit. Praeterea frustra fit per plura, quod potest fieri per pauciora, et aeque bene. Si itaque debemus iuditium ferre iuxta situm XVI angulorum, secundum Haly necesse est significata horum angulorum secundum nova dogmata, quae nullibi reperiuntur, proferre. Quibus sic stantibus commodius et probabilius iudicabimus XII tantum angulis consideratis statu aegri proportionabiliter applicando significata domorum. Si itaque commodius hoc exequi possumus, frustra erit illa angulorum multiplicatio. Sed forsan obiiciet se considerare peragrationem Lunae per haec loca. Dico etiam hoc modo expositionem Haly minime convenire, quoniam frustra fit relatio graduum aequatoris in zodiaco relato, propterea quod raro a puncto signato in aequatore et in zodiaco relato cadit aspectus partilis praesertim in sphera obliqua. Cum autem motus critici unanimi omnium astrologorum consensu fiant ratione aspectuum perfectorum, ideo partitio non in aequatore, cum Luna prope eclipticam incedat, sed in zodiaco facienda est et propterea doctrina Haly ex his fundamentis cadit. Cardani item opinio apud me suspecta est, tum quia ipse ex semet ipso illam figuram octo laterum commentus est, tum quia iuditium illarum octo domorum nullam in se probabilem rationem habet nec ipse, qui tot ac tanta scripsit et octo tantum domos contemplabiles in figura decubitus voluit, de significationibus earum ullum verbum fecit. Quare restat, ut non aliunde hanc doctrinam dessumpserit ipse quam a diebus. Vidit enim omnium medicorum auctoritate octo dies potissimum contemplabiles esse, quattuor scilicet criticos et quattuor iudicatorios. Et propterea probabile est voluisse angulos istos significare, primum quidem morbi principium, secundum indicativum septimae, tertium septimam ipsam, quartum indicativum decimaequartae, quintum decimamquartam, sextum decimamseptimam indicativum vigesimae, septimum vigesimam, octavum vigesimam quartam indicativum vigesimaeseptimae, nonum vigesimamseptimam. Hi anguli et si novem sint numerati, tamen octo tantum vere sunt, cum Cardanus morbi principium non consideret. Quod quantum a ratione et dictis Ptolomei, ne dicam medicorum omnium, alienum sit, tu ipse iudex esto. Et Cardanum, alioquin doctissimum hoc loco, somniasse figuram octogonam semper credidi, cum iuditium radicis morbi alter sit a iuditio progressus Lunae, de quo in enuntiato intelligit Ptolomeus. Et propterea Cardani opinio explodenda est, qui radicis et progressus iuditium confundit et, dum, quid sibi vellit, ignorat, miserabiliter in ineptias cadit. Pontanus vero, Suessanus et Appianus totum zodiacum dividunt in XVI partes aequales et figura XVI angulorum fabricata planetisque in ea collocatis praesciri statum aegri ex hac figura credunt. Hunc qui verum esse sensum sententiae Ptolomei affirmant non videntes idem prorsus ipsis evenire, quod Cardanus. Nam si figuram per domos, ut genethliaci faciunt, iudicant, quaero mihi, harum XVI domorum praecepta ostendant et, unde formulam et significata huius sexdecagonae figurae didicerunt apperiant. Certe nullibi demonstrabunt mentionem fieri angulorum XVI praeterquam hic. Praeterea si ipsi non solum criticos dies et iudicatorios, sed etiam intercidentes considerant, si recte enumerabimus, profecto in Cardani errorem incidemus. Nam ut XVII sint, necesse foret, cum principium bis assumi opus sit, quoniam nil aliud est principium morbi quam insultus materiae morbificae contra naturam ipsam. Quae materia sensim a motu Lunae, quae in humores semper agit, ad corruptionem praeparata, cum iam tempus instat, naturam ipsam invadit et ita sensibilis laesio percipitur. Quae, si observetur, est totius iuditii radix. Si itaque ad integrae circuitionis complementum necesse est, ut ad eundem punctum reddeamus XVII, erunt non non] unclear reading, apparently non MS. XVI dies. Adde postremo apud omnes medicos praeter dies criticos, indicativos et intercidentes dari etiam dies vacuos. Qui si recte in hac figura numerentur, periodus circuitionis absolvetur in diebus 33. Quod quam absurdum sit, iudicent alii. Nam dies apud Galienum sexcentis in locis est horarum XXIIII. Quare dicendum hos est minime mentem Ptolomei assecutos fuisse, dum figuram XVI laterum fabricare iubent in iuditiis morborum, quia Ptolomeus de peragratione Lunae, non de iuditio decubitus in hoc enuntiato tractat et hoc, quod verum sit, alibi dixerat. Cum VII locum afflictum videris, medicum mutato, quia in iuditiis figuram XII angulorum non XVI fabricandam voluit. Cui assentit idem Pontanus, qui postea in enuntiato LX parum eorum, quae superius dixerat, memore Unclear. The final e seems to have been crossed out, perhaps the whole word was meant to be crossed out. miserabiliter cessitat. Lucas Gauricus dum quasi divino afflatu se huius enuntiati expositionem adinvenisse credit, in omnium forsan peiorem cecidit opinionem. Nam XVI Lunae progressiones observando scilicet ad corpus et hostiles radios Saturni, Martis et Solis et pariter ad, loci in quo reperitur Luna, quadratum primum, oppositum quadratum secundum et demum ad eiusdem puncti applicationem, dum itaque haec loca considerat, totam dierum indicantium et intercidentium doctrinam tollit. Et tamen vere dictum est ab Hippocrato et Galieno quartus index septimi, sed quomodo hoc assequi poterimus, si forte contingat in quarta die, dum Luna ad dimidium quadrati pervenit, si ipsa sit peregrina, neque in aspectu malorum sit. Quodmodo ex Gaurico haec dies nobis iudex esse possit, certe non video. Quare concludendo dicimus hanc quoque Gaurici opinionem multas pati instantias et propterea nos illam Thomae Proderii pro nunc receptam volumus, cum a vi radiorum pendeat. Qui, quantum possint, testes sunt, qui vel mediocriter in astrologia versati sunt. Adde, quod haec nullam patitur instantiam, nam si periodos Lunae ad hosce radios observemus, non solum hoc cum dictis astrologorum concordabit, verum etiam cum dictis medicorum vulgarium, qui tantum duce experientia numerum observant dierum, non solum in criticis, verum etiam in indicativis et intercidentibus atque vacuis. Et haec pro expositione huius enuntiati breviter dicta sufficiant.